Bedrijven die met gevaarlijke stoffen werken overtreden massaal Arbowet

Bedrijven die met de meest gevaarlijke stoffen werken, de zogenaamde CMR-stoffen die bijvoorbeeld kankerverwekkend zijn, leven massaal de Arbowet niet na. Ze zijn wettelijk verplicht om bij te houden aan welke van deze stoffen hun werknemers worden blootgesteld en in welke mate. Deze gegevens moeten ze tot 40 jaar na de laatste blootstelling te bewaren. Maar dit gebeurt nauwelijks, zegt Elodie Oosterhof, projectleider blootstelling gevaarlijke stoffen bij de Arbeidsinspectie, in de Zembla-uitzending ‘Beroepsziekte niet erkend’. “Deze situatie is zorgelijk. Wat wij zien is dat werkgevers het ruim onvoldoende voor elkaar hebben qua blootstelling aan gevaarlijke stoffen. Ze zien gewoon het risico niet.”

Ieder jaar sterven in Nederland naar schatting drieduizend mensen door ziekten als gevolg van blootstelling aan gevaarlijke stoffen op het werk. Zo’n 14 duizend mensen worden jaarlijks ziek. “Een schrikbarend hoog cijfer,” aldus Oosterhof. Ongeveer een miljoen mensen komen in Nederland op hun werk met gevaarlijke stoffen in aanraking.

In de praktijk houden zeer weinig bedrijven het wettelijk verplichte blootstellingsregister bij. Dit is van belang om later te kunnen achterhalen of mensen ziek zijn geworden door hun werk en mogelijk recht hebben op compensatie en erkenning. Bij bedrijven kleiner dan tien werknemers is dat drie procent. Van bedrijven groter dan honderd werknemers is dat slechts zestien procent, blijkt uit gegevens van de Arbeidsinspectie. Daphne van Doorn, advocaat bij de FNV en gespecialiseerd in beroepsziekten, noemt dit “heel schadelijk voor werknemers”.  Van Doorn: “Als je het niet meet en beoordeelt, weet je niet waar je je werknemers aan blootstelt en dus ook niet of ze veilig werken. En als ze dan ziek worden door hun werk, kan die werknemer het bewijs niet leveren dat dat door het werk komt.”

Volgens de Arbeidsinspectie ligt het probleem met name bij “kennisgebrek” bij bedrijven over hoe om te gaan met gevaarlijke stoffen. Maar komt het ook doordat de effecten van het werken met deze stoffen vaak pas op de lange termijn zichtbaar worden. Oosterhof: “Mensen worden misschien wel twintig, dertig of veertig jaar later pas ziek. Van de drieduizend doden, overlijdt 80 procent tijdens hun pensioen.”

Volgens de FNV ligt de kern van het probleem echter bij het gebrek aan handhaving door de Arbeidsinspectie. Van Doorn: “Er is de afgelopen tientallen jaren heel erg bezuinigd op de Arbeidsinspectie. Dus wordt er heel weinig gecontroleerd.” De Arbeidsinspectie erkent dat de handhavingscapaciteit beperkt is en dat er daarom “keuzes” gemaakt moeten worden. De inspectie controleert met 33 inspecteurs honderdduizend bedrijven die werken met gevaarlijke stoffen.

Ondanks de grote zorgen van de Arbeidsinspectie, is in de Tweede Kamer onlangs een motie aangenomen om de regels voor gevaarlijke stoffen juist te versoepelen. De motie van VVD-Kamerlid Arend Kisteman werd gesteund door PVV, NSC, BBB, CDA, CU, DENK, FVD, SGP, Volt en JA21. De motie noemt de huidige regels specifiek voor het midden- en kleinbedrijf “onwerkbaar” en roept op om te komen tot een “voor het mkb werkbare wijze van werken met gevaarlijke stoffen”. Uit onderzoek van de Arbeidsinspectie blijkt dat juist bij kleinere ondernemingen de registratie van kankerverwekkende stoffen een stuk slechter is dan bij grote bedrijven.

Volgens FNV-advocaat Daphne van Doorn zijn werknemers hierdoor nog meer de dupe: “Dus aan de ene kant is duidelijk dat bedrijven hun verplichting niet nakomen en aan de andere kant wil je de regels nóg meer versoepelen. Daardoor wordt het nog moeilijker om de blootstelling aan schadelijke stoffen zichtbaar te hebben. Daar begrijp ik echt niks van.”

In de Zembla-uitzending onthult een oud-werknemer van het Vlissingse aluminiumbedrijf Century dat werknemers daar jarenlang zijn blootgesteld aan te hoge concentraties gevaarlijke stoffen. Volgens deze bron zijn meerdere van zijn collega’s voor hun pensioenleeftijd overleden, mogelijk omdat gevaarlijk stof uit de fabriek de controlekamer binnen kon komen. Bij Century komen kankerverwekkende PAK’s vrij.

Tijdens het onderzoek van Zembla legde de Arbeidsinspectie dit najaar een deel van de fabriek tijdelijk stil. In de uitzending erkent de Arbeidsinspectie dat dit was vanwege een “ernstig gevaar voor de werknemers”. Ook constateerde de inspectie eerder al dat door Century geen blootstellingsgegevens van werknemers werden bijgehouden. Tegenover Zembla geeft de directeur van Century toe dat werknemers de afgelopen jaren waarschijnlijk zijn blootgesteld aan te hoge concentraties kankerverwekkende stoffen.

Zembla besteedt ook aandacht aan de zaak van de overleden Defensie-medewerker Hans Cornelis. Hij werd tussen 1977 en 1997 op vliegbasis Leeuwarden als monteur onbeschermd blootgesteld aan onder meer de kankerverwekkende stof benzeen. In 2018 overleed Cornelis aan acute myeloïde leukemie, een zeldzame vorm van bloedkanker. Volgens de nabestaanden werd hij ziek door zijn werk, maar Defensie betwist dat.

Defensie bevestigt dat Cornelis is blootgesteld aan benzeen en ook dat er een verband is tussen benzeen en deze vorm van leukemie. Toch erkennen ze geen aansprakelijkheid omdat de blootstelling niet te hoog is geweest. Bewijzen kan Defensie dat niet, want ook in deze zaak zijn al die jaren geen meet- of blootstellingsgegevens bijgehouden.

Kort voor de Zembla-uitzending laten Defensie en de FNV weten dat er, na zes jaar strijd, een schikking is getroffen met de nabestaanden. Defensie vermeldt daarbij dat er geen aansprakelijkheid wordt erkend.