Baby's omgeving Chemours via moedermelk blootgesteld aan te veel PFAS

Door het drinken van moedermelk krijgen baby’s die rondom de chemische fabriek van Chemours in Dordrecht wonen, gemiddeld tien keer meer PFAS binnen dan wat op basis van de gezondheidsnorm (van de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid) voor volwassenen veilig wordt geacht. Dat concludeert emeritus-hoogleraar milieuchemie en toxicologie Jacob de Boer op basis van metingen van de Vrije Universiteit Amsterdam, die in opdracht van Zembla en de Franse tv-programma’s Envoyé Spécial en Green Warriors zijn uitgevoerd. PFAS zijn giftige chemicaliën die kunnen opstapelen in het lichaam en in het milieu vrijwel niet meer afbreken. “We weten dat als je te veel PFAS binnenkrijgt dit effecten kan hebben op het immuunsysteem”, zegt De Boer die het onderzoek leidde. “Daarom vind ik deze resultaten zeer zorgwekkend.”

Het onderzoek is een steekproef waarbij de moedermelk van tien moeders is geanalyseerd die in een straal van 7 kilometer rond de fabriek wonen. Met name de stof PFOA wordt in hoge concentraties in hun melk aangetroffen.

Op deze kaart zijn de resultaten van de steekproef (de mate van normoverschrijding) te zien:

PFAS is een groep chemische stoffen waar PFOA er één van is. Deze chemische stof gebruikte Chemours, voorheen DuPont, tot 2013 bij de productie van teflon, dat onder meer terug te vinden is in de antiaanbaklaag van pannen. Jarenlang mocht het chemiebedrijf duizenden kilo's PFOA in het water van de naastgelegen rivier de Merwede lozen en stootte de fabriek de stof via de schoorsteen uit naar de lucht.

De Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid, de EFSA, heeft in 2020 een nieuwe zeer strenge norm voor PFAS vastgesteld, omdat al bij een hele lage dosering gezondheidseffecten kunnen optreden. De Boer stelt vast dat de baby’s van de moeders in de omgeving van de fabriek, door het drinken van de moedermelk, per week gemiddeld “42 nanogram” PFAS per kilogram lichaamsgewicht binnenkrijgen. De Europese norm voor volwassenen (voor baby's bestaat er geen norm) is vastgesteld op 4,4 nanogram. “Naarmate je verder boven die norm van EFSA zit, wordt de kans groter dat je uiteindelijk een bepaald effect krijgt”, zegt De Boer. “Eerst op je immuunsysteem. Als het hoger wordt, is er een effect op de schildklier en als het nog hoger wordt, kan je er nier- of teelbalkanker van krijgen.”

Volgens De Boer zijn effecten op het immuunsysteem bij de baby's niet uit te sluiten. Toch adviseert hij moeders die in de buurt van Chemours wonen om niet te stoppen met het geven van moedermelk, maar raadt hij aan om het niet langer te doen dan "mogelijk een aantal maanden". "Omdat juist het geven van moedermelk het immuunsysteem versterkt."

Dat PFOA, een stof waar Chemours in Dordrecht al zo'n tien jaar geleden mee is gestopt, in hoge concentraties in de moedermelk wordt aangetroffen, zegt volgens De Boer alles over de aard van de chemische stof. “Het laat zien dat deze stoffen lang in ons lichaam blijven en dat we het vanuit de verontreinigde omgeving steeds weer opnemen. En dus via de moedermelk overdragen aan de volgende generatie.”

PFAS-stoffen zoals PFOA zijn door de mens gemaakte chemicaliën die in de natuur niet voorkomen. Het gaat om een verbinding van koolstof- en fluoratomen. De stoffen zijn vet- water- en vuilafstotend. Vanwege die handige eigenschappen gebruikt de industrie ze in uiteenlopende producten. PFAS zitten onder meer in pannen, regenjassen, make-up maar ook in blusschuim en bouwproducten. In het milieu hopen de stoffen echter op. ”Omdat die binding van koolstof en fluor zo sterk is, heb je geen bacterie die het wil afbreken”, zegt De Boer.

Nadat Chemours in 2013 stopte met het gebruik van PFOA, stapte het bedrijf voor de teflonproductie over op GenX. Van die stof mocht Chemours op basis van vergunningen tot 2018 nog duizenden kilo's in het water lozen en tientallen kilo's naar de lucht uitstoten. Inmiddels zijn de GenX-lozingen teruggebracht tot een paar kilo per jaar.

Ondanks dat GenX door Chemours jarenlang naar de omgeving is uitgestoten, wordt het in de moedermelk niet teruggevonden. “Dat is omdat het minder oplost in vet en beter in water en daardoor korter in het lichaam blijft”, zegt De Boer. GenX is wel “net zo giftig als PFOA”, benadrukt hij. “En omdat het in water oplost komt het via het drinkwater tot ons. En water drink je de hele dag.”

Chemours laat in een reactie aan Zembla weten niet inhoudelijk op de resultaten te kunnen reageren omdat het bedrijf het onderzoek niet kent. Een woordvoerder benadrukt dat niet alleen Chemours, maar “verscheidene industrieën in binnen- en buitenland” PFOA hebben uitgestoten en dat de voorganger van het bedrijf, DuPont, al zo’n tien jaar terug het gebruik van PFOA heeft gestaakt. De vervangende stof, GenX, wordt inmiddels “voor meer dan 99 procent afgevangen” en daarna hergebruikt of vernietigd, zo stelt het bedrijf. 

Zembla deed de afgelopen maanden onderzoek naar PFAS en komt komende donderdag in de eerste uitzending van het nieuwe seizoen met nog andere onthullingen in “Het PFAS-schandaal".

Zembla – ‘Het PFAS-schandaal’ – donderdag 8 september – 20.25 uur – NPO2

RIVM-onderzoek
Eerder vandaag werden de resultaten bekend van een RIVM-onderzoek naar de aanwezigheid van PFAS in moestuintjes in de omgeving van Chemours. Daaruit blijkt dat mensen die groenten en fruit eten uit hun moestuin binnen een straal van 1 kilometer rond Chemours, te veel schadelijke stoffen binnenkrijgen. Het RIVM waarschuwt deze mensen om de gewassen niet te eten, omdat "effecten op de gezondheid niet kunnen worden uitgesloten".

Bekijk de resultaten op de website van het RIVM.

Zembla-journalist Roelof Bosma en emeritus- hoogleraar toxicologie Jacob de Boer vertellen over het onderzoek in het programma De Nieuws BV op NPO Radio 1. 

Bekijk het gesprek