Arbeidsinspectie grijpt in op Schiphol wegens blootstelling aan gevaarlijke stoffen

De Arbeidsinspectie grijpt - ruim een jaar na de Zembla-uitzending over de blootstelling van platformmedewerkers aan giftige stoffen - in bij de luchthaven. Dat blijkt uit vertrouwelijke documenten van de inspectie in handen van Zembla. Bij controles op het vliegveld heeft de toezichthouder meerdere overtredingen van de Arbowet geconstateerd. “Werknemers worden continu blootgesteld aan uitlaatgassen”, concludeert de inspectie. Deze week komt de toezichthouder daarom met een lijst aan eisen waaraan Schiphol, KLM zeven andere bagage-afhandelingsbedrijven spoedig moeten voldoen. Zo moet Schiphol uiterlijk aan het einde van dit jaar een deel van alle dieselvoertuigen en dieselapparaten op het platform vervangen voor elektrische varianten.

Uit de Zembla-uitzending ’Ziek van Schiphol’ (9 december 2021) blijkt dat zo’n twintigduizend platformmedewerkers ultrafijnstof en andere giftige stoffen inademen, doordat ze op het platform onbeschermd in de uitlaatgassen van dieselvoertuigen en van draaiende vliegtuigmotoren werken. De uitzending en een handhavingsverzoek dat vakbond FNV in dezelfde periode indiende bij de Arbeidsinspectie zijn directe aanleiding geweest voor het onderzoek dat de toezichthouder startte, blijkt uit de stukken.

Een dag na de uitzending voerde de inspectie een controle uit op de luchthaven. Daarbij wordt onder meer de overtreding geconstateerd dat platformmedewerkers worden blootgesteld aan de kankerverwekkende uitlaatgassen van dieselvoertuigen en -apparaten (DME), zoals tankwagens en bussen. Een werkgever is verplicht om de blootstelling voor werknemers aan kankerverwekkende stoffen zo ver mogelijk te verlagen. “Al in 2007 wist Schiphol dat er beheersmaatregelen nodig waren om diesel- en kerosinemotorenemissie terug te dringen, dat is dus al die tijd onvoldoende gebeurd” zegt arbeidshygiënist Tamara Onos op basis van de vertrouwelijke inspectiedocumenten die Zembla aan haar voorlegde.

Schiphol heeft volgens Onos steeds beweerd dat de blootstelling van werknemers aan de kankerverwekkende uitlaatgassen onder de wettelijke grenswaarde ligt. Ook in een zienswijze op de bevindingen van de Arbeidsinspectie herhaalt Schiphol dit, blijkt uit de documenten. “Uit onderzoeken wisten wij al dat dit niet waar was. Nu bevestigt ook de Arbeidsinspectie dat dit niet waar is en bovendien niet relevant is, omdat gestreefd moet worden naar zo laag mogelijke blootstelling”, aldus Onos.

De Arbeidsinspectie eist nu dat alle dieselvoertuigen en -apparaten op het platform van de luchthaven vervangen worden voor elektrisch varianten.Het gaat bijvoorbeeld om Ground Power Units. Dat zijn apparaten die aangesloten kunnen worden op het elektrische systeem van een vliegtuig om stroom te leveren. “Een deel van de vervanging zal al dit jaar moeten plaatsvinden”, schrijft de Arbeidsinspectie. De maatregelen die de bedrijven op dit gebied tot nu toe hebben genomen zijn volgens de toezichthouder “niet voldoende”.

Onderzoeksjournalist Roelof Bosma legt de situatie uit bij het Radio 1 Journaal:

Uit de vertrouwelijke stukken blijkt dat Schiphol beweert dat uitbreiding van de elektrische capaciteit op Schiphol niet op korte termijn kan, omdat de stroom op het net onvoldoende is. De inspectie deed navraag bij netbeheerders Tennet en Liander en concludeert “dat de elektrificatie sneller kan” dan Schiphol doet voorkomen.

In beeldmateriaal dat Zembla voor de uitzending verzamelde en uit gesprekken met tientallen platformmedewerkers bleek dat aankomende en vertrekkende vliegtuigen soms minutenlang met hun motoren in de richting van de platformmedewerkers blazen. De inspectie constateert tijdens controles hetzelfde: vliegtuigmotoren worden gestart “richting de nog aanwezige werknemers op de platforms met onnodige blootstelling aan uitlaatgassen tot gevolg.” In die uitlaatgassen zitten kankerverwekkende stoffen. Gerben de Jong die voor KLM als leidinggevende dagelijks op het platform staat, zei eerder tegen Zembla: “Ik ken geen collega of werknemer op Schiphol met een andere doodsoorzaak dan kanker.”

Beeldmateriaal van platformmedewerkers:

De Arbeidsinspectie is bezig met de voorbereiding van een tweede deelbesluit met aanvullende eisen die, zo blijkt uit de stukken, onder meer zullen gaan over het zeer gevoelige thema: “het gebruik van vliegtuigmotoren rond platforms”.

Zembla vernam eerder al uit betrouwbare bronnen dat de inspectie de vergaande eis wil opleggen dat vliegtuigen van en naar start- en landingsbanen moeten worden gesleept en daar pas de motoren mogen starten, zodat platformmedewerkers niet meer direct worden blootgesteld aan de uitstoot van de vliegtuigen. In ‘Ziek van Schiphol’ is te zien dat dit op het Deense vliegveld van Kopenhagen al jarenlang gebeurt.

Verder eist de inspectie dat werknemers die het risico lopen op blootstelling aan gevaarlijke stoffen een periodiek arbeidsgezondheidskundig onderzoek moeten krijgen. Het is wettelijk verplicht om zo’n onderzoek aan werknemers die met gevaarlijke stoffen werken aan te bieden, maar uit de documenten blijkt dat Schiphol dit jarenlang niet heeft gedaan. “Dit is een overtreding van de Arbeidsomstandighedenwet”, concludeert de inspectie.

De bedoeling van zo’n periodiek onderzoek is volgens Onos dat werkgevers hun personeel monitoren, zodat ze vroegtijdig gezondheidsproblemen opsporen en kunnen ingrijpen. Platformmedewerkers kregen alleen een algemeen vitaliteitsonderzoek. In zo’n onderzoek worden alleen vragen gesteld over de leefstijl van medewerkers, zoals ‘beweegt u genoeg?’ en ‘hoeveel rookt u?’. “Dat is geen arbeidsgezondheidskundig onderzoek en daarmee onvoldoende gericht op de risico’s”, schrijft de inspectie.

Schiphol en de bagage-afhandelingsbedrijven moeten alle te treffen maatregelen opnemen in een ‘Plan van aanpak’ dat goedgekeurd zal moeten worden door de ondernemingsraad en “de werknemers dienen inzage te krijgen in dit plan”, zo staat in de stukken.

Inmiddels hebben vakbond FNV en Schiphol ook gereageerd op het nieuws. De vakbond is blij met de eisen van de inspectie. "Het was hoog tijd. Nu móeten afhandelingsbedrijven wel," zegt Jaap de Bie van FNV tegen Trouw. 

Ook Schiphol vindt het tijd voor actie. "Het is jammer dat het de sector inclusief wijzelf niet lukt om dit uit onszelf echt op te lossen en dat de arbeidsinspectie eraan te pas moet komen. De tijd van mooie woorden is voorbij, het is tijd voor meer en snellere actie," reageert Schipholbaas Ruud Sondag in het Leidsch Dagblad.

Over de zogeheten 'jetblast', waarbij vliegtuigen minutenlang met hun motoren in de richting van platformmedewerkers blazen, legt de Arbeidsinspectie op dit moment nog geen maatregelen op. De Bie van FNV zegt tegen het Leidsch Dagblad dat hij het lang vindt duren voordat de hele kwestie is afgehandeld, maar dat hij daar ook begrip voor heeft. “Ik heb niet het idee dat de arbeidsinspectie het grote probleem van de jetblast is vergeten. Het moet zorgvuldig gebeuren, anders kunnen vertragingen ontstaan als partijen bezwaar maken," reageert hij.

Kijk de uitzending 'Ziek van Schiphol':