40 jaar na moord IKON-journalisten nog steeds straffeloosheid

Donderdag 17 maart 2022 is het precies 40 jaar geleden dat vier Nederlandse journalisten in El Salvador in een hinderlaag zijn vermoord. Hoewel Zembla in 2018 de woonplaats van de opdrachtgever van de moord onthulde, is er nog steeds tegen niemand strafrechtelijke vervolging ingesteld.

De IKON-journalisten Koos Koster, Jan Kuiper, Hans ter Laag en Joop Willemsen zijn in 1982 in El Salvador voor een reportage over de gewelddadige burgeroorlog. Ze willen een portret maken van een gezin in de stad en een gezin in het guerrillagebied. Op 17 maart 1982 vertrekken zij naar de rebellen. Als ze daar aankomen lopen ze in een hinderlaag van het Salvadoraanse leger. Ze worden alle vier doodgeschoten. 

Na de burgeroorlog doet de Waarheidscommissie van de Verenigde Naties onderzoek naar onder andere deze zaak. De Commissie concludeert in 1993 dat kolonel Reyes Mena “verantwoordelijk is voor het plannen van de hinderlaag en de moord”. 

Meteen na dit rapport wordt in El Salvador de amnestiewet afgekondigd met als gevolg dat de verdachten van oorlogsmisdaden tijdens de burgeroorlog vrijuit gaan. Ook in Nederland, bij het Openbaar Ministerie blijft het stil. Terwijl het mogelijk is om de verantwoordelijke kolonel volgens de Nederlandse strafwet te vervolgen. 

Zembla spoort in 2018, de inmiddels 79-jaar oude kolonel Reyes Mena op. Hij blijkt al ruim dertig jaar in de Verenigde Staten te wonen. We confronteren hem met het rapport en vragen hem waarom hij de vier journalisten liet vermoorden. “De zaak is al onderzocht, ik ben nooit aangeklaagd. Jullie zijn een onderdeel van een communistisch plan om wraak te nemen”, antwoordt Reyes Mena. 

In 2016 is in El Salvador de amnestiewet afgeschaft en dus kan kolonel Reyes Mena, als verantwoordelijke voor de moord, vervolgd worden. Volgens Nelson Rauda, journalist bij de El Salvadoraanse nieuwswebsite El Faro, zijn er dus geen belemmeringen tot vervolging, maar ontbreekt de politieke wil om misdadigers uit de burgeroorlog te vervolgen: “Honderden zaken uit de burgeroorlog worden niet opgepakt en liggen enkel stof te verzamelen bij de rechtbank.” 

De huidige president van El Salvador, Nayib Bukele, zei tijdens de verkiezingen in 2019 nog dat hij de militaire oorlogsmisdadigers wilde vervolgen. Deze belofte is hij nog steeds niet nagekomen. Journalist Rauda: “De president zegt zelfs dat de burgeroorlog en de vredesakkoorden allemaal een leugen waren. Als je dus de 12-jarige burgeroorlog samenvat als een farce, dat geeft je een idee hoe de president van El Salvador denkt over de kwesties van gerechtigheid en verzoening.”

In Nederland was vervolging van Reyes Mena altijd al mogelijk. Na de uitzending van Zembla in 2018 wordt bekend dat de Nederlandse justitie deze zaak onderzoekt. Zembla doet wederom navraag bij het Openbaar Ministerie. Justitie laat weten: “Het strafrechtelijk onderzoek naar de moord is nog altijd gaande. De stand van zaken kan niet publiekelijk worden besproken.” 

Zembla interviewt Geoff Thale, vice-president van de mensenrechtenorganisatie Washington Office on Latin America (WOLA). Thale kent de zaak goed. Hij zegt over Reyes Mena: “Als je het bevel geeft om burgers te vermoorden, dan schend je het internationaal humanitair recht. Deze man is een oorlogsmisdadiger, daar is geen twijfel over.”

Zembla – ‘In koelen bloede, 40 jaar straffeloosheid’ – donderdag 17 maart 2022 - 20.25 uur - NPO2