Zilverzand, hoogveen en een beek op de Brunssummerheide

De Brunssummerheide lijkt op eerste gezicht een heidegebied als vele anderen: zandheuvels, vennen en paarse heideplanten. Toch is dit gebied de enige in zijn soort in Nederland. Want het hoogstgelegen heidegebied van Nederland en het énige waar zilverzand aan de oppervlakte ligt. Bovendien ontspringt er midden in het zilverzand een beek, laat onderzoeker Hans de Mars ons zien. 

Zilverzand is spierwit zand dat je nergens anders aan de oppervlakte in Nederland vindt. Het is afgezet toen Limburg aan en onder zee lag. Dat is zo’n 5 tot 20 miljoen jaar geleden. Het zilverzand kwam toen massaal voor langs de kustlijn – op sommige plekken is het nog zeker 150 meter hoog. De hoge zandruggen werden in de miljoenen jaren erna nooit bedenkt. Achter het strand lag in die tijd een veenmoeras. Dat werd wel bedenkt en na miljoenen jaren onder druk gestaan te hebben, ontstond daar bruinkool. 

Het zilverzand bevat helemaal geen mineralen, ijzer of kalk. Dat maakt het een erg populaire grondstof voor onder meer porselein. Dus werd het op sommige plekken in en rondom de Brunssummerheide afgegraven. Bruinkool was juist een belangrijke brandstof, en ook dat werd hier volop gewonnen. Daardoor is het heidegebied nu erg heuvelachtig. 

Midden op de heide ontspringt de Roode Beek. Dat komt door de waterhuishouding onder de grond. Er loopt namelijk een aardbreuk, de Feldbissbreuk. Deze aardbreuk vormt een ondoordringbare wand ondergronds. Grondwater kan hier niet langs en komt daardoor op een plek als bronkop naar boven. Hier begint de Roode Beek. Waar de Roode Beek ontspringt, ligt een hoogveenmoeras. 

Anders dan bij andere hoogvenen is dit bronhoogveen niet afhankelijk van arm regenwater. Het regenwater neemt ondergronds via het zilverzand geen enkele voedingsstoffen en mineralen op. Die zitten er namelijk niet in. Hierdoor komt het met bijna dezelfde samenstelling weer boven bij de bronkop. Het water blijft arm, zelfs na een tocht door de grond. Dit vormt de ideale omgeving voor veenmossen, die goed groeien op het arme en zure regenwater. 

Vroege Vogels TV over de Brunssummerheide! Kijk zaterdag 24 september 2022 om 19.50 uur naar NPO 2!