Wat we kunnen leren van jaarringen

Een boom hoef je niet om zijn of haar leeftijd te vragen. Je kunt gewoon de jaarringen tellen. Hiermee wordt niet alleen duidelijk hoe oud een boom is. Zo kunnen wetenschappers aan de hand van deze ringen ook het klimaat uit het verleden bestuderen en zelfs de geschiedenis van de mens beter in kaart brengen. Bomenonderzoekers zijn deze week in Duitsland bij elkaar gekomen op een groot internationaal congres over jaarringen. In Vroege Vogels spreken we twee experts die daarbij waren: De Vlaamse dendroklimatoloog Valerie Trouet en Pieter Zuidema, hoogleraar tropische bosecologie aan de Universiteit Wageningen.

Trouet won in 2020 de Jan Wolkers Prijs, de prijs voor het beste natuurboek, met ‘Wat bomen ons vertellen’. Het boek is verschenen bij uitgeverij Lannoo en gaat over wat je kunt leren over de geschiedenis en klimaatverandering door het bestuderen van jaarringen van bomen. Zo leer je in haar boek wat de olijfboom te maken heeft met de val van het Romeinse Rijk. Of hoe je met dendrochronologische datering de echtheid van een Stradivarius viool kunt bepalen.

Bomen vertellen hun verhalen via de dikte van hun jaarringen. De buitenste jaarring vertegenwoordigt het 'lopende jaar', en zo naar de kern toe, steeds een jaar terug. Aan de dikte van die jaarringen kun je afleiden of een boom het goed had (dikke jaarring) of slecht (dunne jaarring). En goed of slecht in de wereld van een boom, heeft doorgaans te maken met het weer, met name droogte. Onderzoek aan jaarringen kan gedaan worden door een boorkern van een halve centimeter doorsnede uit een levende boom te halen. Maar ook in heel oud hout, uit gebouwen of schepen, valt nog veel te lezen over de geschiedenis uit de tijd dat de betreffende boom groeide.

Zuidema en Trouet publiceerden eind maart in Nature Geoscience de grootste studie ooit naar de jaarringen van tropische bomen. Lange tijd gingen ecologen ervan uit dat tropische bomen geen jaarringen vormen omdat er geen koud seizoen is. Maar dat blijkt anders te zijn. Zuidema ontdekte dat de stamgroei van tropische bomen afneemt in jaren met een warmer en droger droogteseizoen dan normaal. Langzamere groei betekent in feite ook dat de bomen minder CO2 opnemen. De onderzoeker verwachten dat de opwarming van de aarde de negatieve effecten van warmere en drogere droogteseizoenen op de boomgroei zal verergeren. Als langzamere groei het risico op boomsterfte vergroot, kan het vaker gebeuren dat tropische vegetatie een bron van CO2 wordt in plaats dat het dit broeikasgas opneemt.