Waarschuwing voor toename van onbeheersbare natuurbranden

Door toenemende warmte en droogte zal Nederland steeds vaker te maken krijgen met onbeheersbare natuurbranden. Daarvoor waarschuwen experts van het Nederlands Instituut Publieke Veiligheid (NIPV), het KNMI en andere kenniscentra in een gezamenlijk rapport.

"Natuurbranden zullen zich vaker ontwikkelen tot branden die niet meer geblust kunnen worden, maar pas stoppen als er geen brandstof meer is", schrijven de onderzoekers. Die brandstof bestaat bijvoorbeeld uit bomen en planten. De deskundigen voorzien een "grote impact op gezondheid, welzijn, natuur en economie."

Het brandweersysteem, dat nu nog vooral is ingericht om te reageren op gebouwbranden, moet wat de experts betreft op de toenemende natuurbranden worden aangepast. Veranderingen zijn volgens hen zowel in de opleidingen nodig als bijvoorbeeld in brandveiligheidsregels voor bedrijven die actief zijn bij natuurgebieden. Liefst zien ze een 'nationaal actieplan' om hier beter op voorbereid te zijn.

Doordat Nederland tegelijkertijd steeds voller wordt gebouwd, dreigt ook een grotere impact van natuurbranden. "Mensen zullen vaker moeten vluchten, er zal vaker directe en indirecte schade ontstaan, uitval zijn van vitale infrastructuur leidend tot cascade-effecten en onherstelbare schade aan flora en fauna", sommen de onderzoekers hun verwachtingen op. "De menselijke gezondheid zal daarnaast vaker bedreigd worden."

Natuurbranden komen nu al geregeld voor in Nederland. Zeker in drogere jaren: zo ging het aantal meldingen in het zeer droge 2018 richting de duizend. Meestal kunnen die branden nog wel in de kiem worden gesmoord, maar door de stijgende temperaturen en het eveneens stijgende neerslagtekort nemen de risico’s toe. "Al met al betekent dit dat de weersomstandigheden gemiddeld genomen leiden tot een grotere brandgevoeligheid van de natuur. Doordat het warmer en droger is geworden, kan vegetatie namelijk sneller uitdrogen en daardoor beschikbaar komen als brandstof", aldus het rapport.

Omdat de klimaatverandering voortschrijdt, gaan de kennisinstituten die bij het onderzoek betrokken zijn ervan uit dat de natuur vaker zal branden. In het oosten van het land stijgt de brandgevoeligheid van de natuur sneller dan in het westen, schrijven ze. Dat komt doordat nabijheid van de zee een matigend effect heeft op de maximale temperatuur.

Volgens Brandweercommandant Anton Slofstran zijn er maatregelen nodig om Nederland weerbaarder te maken tegen de branden. Zo kan de brandweer samenwerken met onder meer boswachters en kennisinstituten, om aanvullend onderzoek te doen naar mogelijkheden om branden te voorkomen en te stoppen.

Zo zijn loofbossen bijvoorbeeld minder brandbaar dan naaldbossen. Ook kan er in droge periodes voor gekozen worden om bepaalde gebieden gecontroleerd te laten branden. zo snel mogelijk melden van een natuurbrand gemeld bijvoorbeeld dmv drones of kleine bemande vliegtuigen. Verder moeten brandweerlieden passende beschermingsmiddelen hebben en kennis over wat te doen tijdens een natuurbrand. Er is voldoende bluswater nodig en de brand moet bereikbaar blijven. 

Staatsbosbeheer vult aan dat ook buiten natuurgebieden moeten er maatregelen komen om natuurbranden te voorkomen en te bestrijden, bijvoorbeeld door het plaatsen van waterputten aan randen van natuurgebieden. Ook een hoger grondwaterpeil zou helpen om verdroging van de natuur tegen te gaan.

Volgens Staatsbosbeheer zijn natuurbranden "een belangrijk thema de komende jaren". Met name "trage en onbeheersbare" branden zijn gevaarlijk. "Dan gaan alle wortels en de zaden die net onder de grond liggen ook dood. Dat zorgt voor veel meer schade aan de natuur", zegt de dienst. Maatregelen in natuurgebieden tegen brand moeten wel overeenkomen met doelen die voor het gebied zijn bepaald, zoals dood hout dat er ligt. Dat kan weliswaar misschien vlam vatten, maar dood hout is bijvoorbeeld goed voor de biodiversiteit, zegt de dienst.

Hoewel in natuurgebieden al veel maatregelen worden genomen tegen droogte en het daarmee groeiende risico op branden, ligt de oplossing vooral daarbuiten. Daarbij doelt de organisatie op het verhogen van grondwaterstanden en oplossen van stikstofproblematiek. "Een betere natuurkwaliteit draagt bij aan vitalere bossen met minder risico op ongecontroleerde bosbranden." Verdroging is volgens Natuurmonumenten een steeds groter wordend probleem voor de natuur. "Hoe meer water we vasthouden, hoe weerbaarder het bos wordt."

"Dit is voor de dieren geen goed nieuws", zegt een woordvoerder van de Dierenbescherming. "Dit onderzoek baart ons absoluut zorgen. Het betekent dat het met de natuur in Nederland niet goed is gesteld." Volgens de woordvoerder is de laatste jaren al te zien dat het extreme weer van invloed is op het welzijn van dieren in het wild, zoals herten en zwijnen. "Vennetjes, slootjes en meertjes staan steeds vaker op het punt van uitdroging, de ruimte voor dieren wordt spaarzamer. En bij een grote fik wordt die ruimte alleen maar minder."

Het rapport waarin een reeks experts waarschuwen voor het toenemende risico op onbeheersbare natuurbranden is "zeer bruikbaar voor de gezamenlijke aanpak" van deze branden, zegt het ministerie van Justitie en Veiligheid. Het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit zegt momenteel ook een ander advies over bosbranden te wegen. Hierop komt later dit jaar een reactie.

Aan het rapport werkten ook Wageningen University & Research (WUR), de Vrije Universiteit Amsterdam (VU) en Deltares mee.

Bron: ANP