Waarom verjongt de jeneverbes niet op het Drouwenerzand?

De jeneverbes is een typische soort die op de hogere zandgronden zoals de Hondsrug groeit. Het gaat alleen niet goed met deze conifeer: er komen bijna geen jonge plantjes bij. Rik Veldhuis van de Rijksuniversiteit Groningen dook in dit mysterie en vond het antwoord in schimmels in de bodem.

Honderdvijftig jaar geleden vond er een stille ramp plaats op de Hondsrug. Door overbegrazing van de schapen begon het zand op de heidevelden te stuiven. Zo veel te stuiven, dat ze het zand moesten bedwingen door bomen om de velden heen te planten. Dat werkte, het stuifzand ging liggen. Op dat moment zag de bijzondere jeneverbes haar kans schoon om het gebied te koloniseren.

Nog altijd steken de mystieke bomen boven de heide uit. De jeneverbessen die je ziet zijn bijna allemaal even oud. De soort kan wel honderden jaren oud worden en groeit erg langzaam. Op de arme zandgronden heeft hij maar weinig concurrentie. Althans, dat was zo. Door stikstof zijn de omstandigheden nogal veranderd.

Stikstof zorgt vooral op de arme zandgronden voor vermesting. Soorten zoals het pijpenstrootje groeien daar heel snel op, waardoor de langzaam groeiende jeneverbes wordt weggeconcurreerd. Verder zorgt stikstof voor verzuring van de bodem. Voedingsstoffen die de boom nodig heeft om gezonde zaden te produceren, dat duurt wel 2 tot 3 jaar, zitten veel minder in de bodem. Zonder zaden geen nieuwe planten.

Stikstof blijkt niet alleen een probleem te zijn voor de jeneverbes zelf, het is vooral ook een probleem voor de schimmels waarmee de boom samenwerkt zo ontdekte Rik. Veel plantensoorten werken samen met schimmels. In en rond de wortels van de jeneverbes leven mycorrhizerende schimmels.

De jeneverbes geeft suikers aan de schimmels. De schimmels geven in ruil daarvoor voedingsstoffen en bescherming tegen droogte terug. Zo kan de jeneverbes goed overleven op de arme zandgrond. Door stikstof nemen die schimmels af, waardoor de laatste strohalm in moeilijke periodes verloren gaat.

Kijk zaterdag 17 juni 2023 naar de uitzending over de Hondsrug om 19.15 uur op NPO 2!