Waarom krijgen vogels geen koude voeten?

Vogels hebben een vernuftig mechanisme om de temperatuur in hun onbedekte poten zo te regelen, zodat deze een paar graden boven de omgevingstemperatuur blijft. Dit is genoeg warmte om er voor te zorgen dat hun poten niet vastvriezen aan ijs of sneeuw. Deze bloedsomloop wordt het wondernet (rete mirabilis) genoemd.

De pootjes van een vogel zijn niet bedekt met isolerende veertjes zoals de rest van het lichaam. In de winter moeten ze er voor zorgen dat deze naakte pootjes net niet bevriezen maar ze ook niet te veel warmte verliezen via deze naakte uitstekels. Ze regelen dat met een vernuftige bloedsomloop waardoor de poten altijd net een paar graden boven de omgevingstemperatuur blijven. 

Het wondernet (rete mirabilis) is gebaseerd op het tegenstroomprincipe. In de poten van een vogel stroomt het warme bloed vanuit het lichaam zeer dicht langs de ader met afgekoeld bloed dat op de terugweg is naar het hart. De bloedvaten liggen zo dicht bij elkaar dat het warme bloed het koude bloed opwarmt. Het warme bloed dat omlaag stroomt, wordt steeds kouder, terwijl het koude bloed dat naar boven stroomt steeds warmer wordt. Op deze manier blijft veel warmte voor het lichaam behouden. 

Nog opvallender is dat de plek van de ader die het bloed laat terugkeren naar het lichaam in de winter ergens anders ligt dan in de zomer. In de winter verplaatst deze ader zich van de huid naar de kern van de poot, zodat er nog minder warmte verloren gaat. Bovendien vernauwen de bloedvaatjes in de huid zich en ook dat zorgt ervoor dat de warmte in het lichaam zelf blijft. Een vogelpoot kan straffeloos worden afgeknepen omdat ze geen spieren bevatten, alleen pezen. De poot heeft maar weinig energie nodig. Als het koud is, kan de bloedtoevoer daarom beperkt blijven tot dat wat nodig is voor vervanging van de huid en nagels.

De poten van een vogel zijn dus wel een beetje kouder maar omdat er bloed blijft stromen, kunnen ze niet bevriezen. Echt lang stil staan op het ijs is echter niet verstandig want de vogelpoten kunnen wel blijven plakken. Meestal gaan de vogels dan op hun buik liggen en trekken vervolgens de koude poten op, tussen de isolerende buikveren.

Op een kille ochtend kwam fotograaf WillemdeWolf bij Hollum (Ameland) deze slimme roodborst tegen op een verse hoop paardenmest. Behalve een bron aan insecten, zou zo’n verse hoop in de winter ook een ouderwetse voetenstoof zijn voor koude pootjes. Handig gevonden van de roodborst en dat kan tijdelijk een oplossing zijn.