Herfst komt al op gang

1 september begint de meteorologische herfst, maar in de natuur lijkt de herfst al gestart te zijn. Vruchten vallen zeer vroeg van bomen en struiken en de eerste bladverkleuring en bladval komt vroeg op gang. Tegelijkertijd komen diverse voorjaarsbloeiers opnieuw in bloei. Nu is het moment om met de GrowApp time-lapse video’s te gaan maken van het verloop van de herfstkleuren.

De astronomische herfst begint dit jaar op 22 september om 22:02. De meteorologische herfst begint al op 1 september. Nog niet iedereen zal het opgevallen zijn, maar overal in de natuur wordt zichtbaar dat de herfst in de natuur nu al op gang begint te komen. Bij diverse boomsoorten beginnen bladeren te verkleuren en van de boom te vallen. In de botanische tuin Belmonte in Wageningen laten de esdoorns overduidelijk zien welk seizoen er op de agenda staat met een schitterende combinatie van rood, oranje, geel en groene bladeren. Deze bomen verkleuren normaal gesproken al vroeg, maar dit jaar begint de verkleuring wel opvallend vroeg. De appelbomen die er voor staan zien er ook herfstachtig uit met verkleurende en vallende bladeren.

Van berken is bekend dat ze als een van de eerste boomsoorten beginnen met de bladverkleuring en bladval. Normaal begint de bladverkleuring van berken in de tweede helft van september. Dit jaar zijn veel berken al eerder begonnen. Van een berkenboom in de natuurtuin achter het Lumen-gebouw van Wageningen University bleek begin augustus al zo’n 20 procent van de bladeren verkleurd te zijn. De afgelopen dagen kwamen er niet veel gele bladeren bij terwijl de verkleurde bladeren er af vielen waardoor de boom weer een groenere uitstraling kreeg en het percentage bladverkleuring terugliep tot 6 procent.
Beuken krijgen op veel plaatsen ook al een lichtgele gloed. Voor beuken begint bladverkleuring normaal gesproken pas vanaf 20 september. Als de bladverkleuring al in augustus begint dan is dat zeer vroeg.

Naast esdoorns, berken en beuken zie je bladverkleuring op gang komen bij boomsoorten als lindes, robinia’s en moseiken. Bij zomereiken is nog weinig bladverkleuring te zien. Een boomsoort waar we dit jaar al veel herfstvragen over gehad hebben, is de witte paardenkastanje. Mensen vragen zich af wat er met de kastanjes aan de hand is, omdat de bladeren er zo vroeg zo bruin uit zien en al van de bomen vallen. De belangrijkste reden voor de zeer vroege verkleuring is de paardenkastanjemineermot. Deze mot vreet zich een weg in het blad waardoor er mijnen ontstaan die in de loop van het groeiseizoen bruin worden.
De mineermotten profiteren van een lang groeiseizoen. Uit de waarnemingen van de start van de bladontplooiing via De Natuurkalender blijkt dat de paardenkastanje dit jaar twee weken eerder in blad kwam dan normaal. De zeer hoge temperaturen in maart waren hiervoor verantwoordelijk. De (zeer) hoge temperaturen in mei, juni en juli zorgden voor extra generaties van deze mineermot en daardoor voor extra vraat. Hierdoor komt de bladverkleuring extra vroeg op gang. Overigens begint ook de normale bladverkleuring op gang te komen bij gezonde bomen met relatief beperkte aantasting van de mineermot. Zie hieronder een foto van twee witte paardenkastanjes op 23 augustus 2017 en op 26 september 2016. De kastanje begint dit jaar beduidend vroeger met verkleuren.

Het is niet helemaal duidelijk wat de oorzaak is van de vroege start van de herfst. Waarschijnlijk is het een combinatie van een vroege start van het groeiseizoen door de uitzonderlijk zachte maart samen met een aantal nachten met vorst. Op het moment dat veel bomen hun bladeren ontplooiden en/of in bloei kwamen eind april/begin mei deden zich een paar nachten voor waarbij de temperatuur aan de grond tot -9 graden Celsius zakte. Deze vorst kan tot schade geleid hebben. Vervolgens was het tot half juni extreem droog waarna een natte tot zeer natte zomer volgde. Grote wisselingen in vochtbeschikbaarheid kan bomen verzwakken.

De vroege bloei en hoge temperaturen in de afgelopen maanden hebben ervoor gezorgd dat de vruchtenrijping voorspoedig is verlopen. De afgelopen twee weken begonnen op veel plaatsen de eikels uit de bomen te vallen. Vroeger was de laatste week van september normaal. Niet alleen de eikels zijn vroeg. Wilde lijsterbessen werden begin juli al rijp en de vlierbessen al begin september, beide zo’n maand eerder dan normaal.

Naast de zeer vroege bladverkleuring en vruchtenrijping zijn momenteel de waarnemingen van bloeiende voorjaarsplanten opvallend. Diverse wilde lijsterbessen hebben naast rijpe vruchten trossen met bloemen. In de botanische tuin in Wageningen komen diverse rododendrons in bloei. Heel opvallend ook is de bloei van duinrozen in de bijzondere Doorenboscollectie. Deze horen echt alleen maar in mei te bloeien.
Najaarsbloei doet zich vaker voor. Bij De Natuurkalender kregen we bijvoorbeeld in 2011 redelijk veel meldingen van najaarsbloei. Ook toen hadden we een extreem droog voorjaar gevolgd door een uitzonderlijk natte zomer. De hovenier van het arboretum herinnerde zich dat in het jaar 1976 in het najaar veel planten een onverwachte najaarsbloei hadden. Dat jaar is het droogste jaar tot nu toe. Het is dus niet onwaarschijnlijk dat de komende weken meer planten en bomen onverwacht in bloei gaan komen.

Nu de eerste herfstverschijnselen zichtbaar worden is het een goed moment om de GrowApp te downloaden op je smartphone en regelmatig (bijvoorbeeld een keer per week of twee weken) op vaste punten (tuin, straat, park, natuurgebied) foto’s van bomen, struiken of landschappen te maken. De GrowApp maakt van de opeenvolgende foto’s automatisch een timelapse video die de herfsttransformatie in de natuur mooi in beeld brengt. Bij het toevoegen van een foto laat de GrowApp de eerste foto uit de reeks half doorzichtig zien zodat de nieuwe foto precies op de voorgaande gepositioneerd kan worden. De Natuurkalender van Wageningen University en GLOBE Nederland hebben de GrowApp dit voorjaar gepubliceerd. Er zijn inmiddels al vele duizenden foto’s ingezonden. Zie Growapp.today  voor een overzicht van alle locaties waar foto’s zijn aangemaakt en voor het downloaden van de app. Hieronder een kort filmpje over de GrowApp. Helemaal onderaan dit bericht staan een aantal time-lapse video’s die het afgelopen jaar gemaakt zijn.

Naast dat het interessant is om te zien hoe bomen en landschappen continu veranderen in de tijd, dragen de foto’s ook bij aan wetenschappelijk onderzoek. Door de groenwaardes uit de foto’s te halen krijgen we een beter beeld van het verloop van de seizoenen, de fenologie in relatie met weersomstandigheden. De komende (tientallen) jaren zal blijken hoe bijzonder dit jaar zal zijn. Het is natuurlijk nog even afwachten of de vroege start van de herfst zich doorzet. Voorlopig lijkt het nog warm te blijven. Als de temperatuur hoog blijft, dan zal het een lange herfst worden.

Beluister het gesprek in Vroege Vogels Radio met Arnold van Vliet over de vroege herfst:

Bron: NatureToday