Veeneiken vertellen geschiedenis Naardermeer

Het zijn boomstronken van soms wel duizenden jaren oud. Bij het Naardermeer en in Weesp zijn de afgelopen tijd tientallen zogeheten veeneiken aangetroffen. Dat zijn bomen, die goed geconserveerd zijn in de veenbodem. Onderzoek aan hun jaarringen legt de historie van het moeras- en poldergebied bloot. In Vroege Vogels een gesprek met Jos Bazelmans, hoofd van de afdeling Archeologisch Erfgoed bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

Een boer in de Hondswijkerpolder, bij het Naardermeer, stuitte bij toeval op de eeuwenoude bomen. Bij het ploegen van zijn land kwamen ze naar boven. Bazelmans, die bij toeval via twitter achter de fossiele vondst kwam sprong een gat in de lucht. Veeneiken zijn voor archeologen en dendrochronologen (jaarringonderzoekers) goud. Ze herbergen een schat aan informatie over de geschiedenis van het gebied waar ze hebben gegroeid.

De jaarringen van veeneiken worden gezien als een soort streepjescodes voor bomen. Aan de hand van deze ringen kan je het hout dateren. Zo is te bepalen wat de klimatologische omstandigheden waren duizenden jaren geleden. Maar ook is hieraan af te lezen hoe nat het gebied was. Uit het onderzoek naar de veeneiken blijkt onder meer dat er tussen grofweg 300 v. Chr. tot 200 n. Chr. flink is gekapt in het gebied. Dat is af te leiden aan het feit dat er flink minder veeneiken met die leeftijd zijn aangetroffen. Uit eerder onderzoek blijkt dat de Romeinen hout uit dit gebied hebben gebruikt voor de bouw van enkele forten bij Velsen. Op basis van gegevens van levende bomen en fossiele boomvondsten in Nederland is een jaarringkalender gemaakt. Deze kalender gaat ruim 8000 jaar terug in de tijd. Aan de hand hiervan is hout van bijvoorbeeld een schilderij of een scheepswrak goed te dateren.

Opmerkelijk is dat de veeneiken nog niet zijn vergaan. Dat heeft te maken met de omstandigheden waarin ze zijn bewaard. Door het zuurstofloze grondwater in het veen zijn ze niet gaan rotten. Deze resten worden ook wel kienhout genoemd of kienstobben. Niet alleen eiken fossiliseren op deze manier. In veen wordt ook kienhout aangetroffen van den, berk, els en wilg.

Tijdens de ontginning van de Fries-Drentse veengebieden enkele eeuwen geleden zijn veel van deze fossiele bomen aangetroffen. Veel hiervan is geëindigd als brandhout. Maar het is niet alleen gebruikt om de huizen mee te verwarmen. Het hout van veeneiken is al eeuwen populair bij meubelmakers vanwege de donkere kleur. Het is ook enorm kostbaar. Zo zou de troon van de Russische Tsaar Peter de Grote gemaakt zijn van veeneik.