Van den 'slimme' vos Reynaerde

Vijf jaar heeft hij eraan gewerkt, maar nu is zijn grondige analyse van De Vos Reynaerde af en kan Frits van Oostrom, hoogleraar Nederlandse letterkunde van de Middeleeuwen met emeritaat. Weet hij nu ook waarom wij denken dat de vos zo'n slim dier is?

Van den vos Reynaerde is een zogeheten 'episch dierdicht' uit de dertiende eeuw, van 'Willem die Madocke maecte'. Het verhaal van een vos die vanwege zijn vele streken ter dood wordt veroordeeld, maar door een slimme list toch gratie krijgt van de koning. Volgens Van Oostrom is het een hoogtepunt uit de Middelnederlandse literatuur.

Dat de vos hier wordt geportretteerd als zo'n extreem 'schrander dier' is niet per sé logisch, laat staan biologisch. "Slim is een lastig begrip, zeker als je het in menselijke termen bekijkt", zegt ook Dik van der Meulen, de auteur die met zijn boek over de wolf vorig jaar de Jan Wolkers Prijs won. "Wolven zijn waarschijnlijk veel intelligenter, maar toch zien we die in de literatuur vooral als 'groot en boos' terug, als een hond van de duivel zelfs."

Voor Van Oostrom is het dan ook duidelijk dat de Middeleeuwse Willem een definitief literair stempel heeft gedrukt op het imago van een dier. "In het Frans is de soort zelfs vernoemd naar de literaire figuur. Daar heet een vos een Renard, naar het boek. Alsof de muis als soort ineens een Mickey heet en een eend een Donald." 

Willem was niet eens de eerste die de vos als 'slim' neerzette. Op een tablet van drie millennia oud staat in spijkerschrift een verhaal over een vos die negen wolven 'helpt' bij het verdelen van een buit van tien schapen: negen voor de vos en één voor de negen wolven. "Waarschijnlijk zag men de vos ook toen al als ongrijpbaar, mysterieus en door zijn spitse koppie als een slim dier", aldus Van Oostrom.