Toortsen en Kaarsen

In de maand augustus staan alle kaarsen en toortsen die in Nederland voorkomen in bloei. Ze behoren allemaal tot het geslacht Verbascum . Veel van deze indrukwekkende planten zijn vooral te vinden op kalkrijke bodems en ook opvallend vaak langs het spoor.

Er zijn wel negen soorten in Nederland te vinden, hiervan zijn er veel zeer zeldzaam. Hoog tijd voor een fotoserie waarin de verschillende soorten op een rij zijn gezet.

De meest algemene soort van de kaarsen en toortsen is de zwarte toorts. Deze toorts is veel te vinden in de Hollandse duinen. De naam doet vermoeden dat de plant zwart is, echter heeft deze plant een enorme gele bloeiende pilaar. De meeldraden van de bloemen zijn violet. Wanneer de bloemen uitgebloeid zijn, verandert de toorts van kleur en wordt zwart.

De melige toorts is een zeldzaamheid in Nederland. De plant groeit op kalkhoudende bodems in het Limburgse Maasdal, langs de Gelderse rivieren en in de duinen bij Haarlem. De bloemkleur kan zowel wit als geel zijn.

De paarse toorts komt van nature voor in Midden-Europa en niet in Nederland. Incidenteel is de plant in tuinen te vinden. De brede bladeren zijn donkergroen. De bloemen kunnen violet, roze of paars zijn. Met een bloeiperiode van mei tot juni bloeit deze soort iets eerder dan veel andere soorten van dit geslacht.

De vlokkige toorts is van een afstandje al te herkennen aan zijn bossige, boomachtige uiterlijk. Dit in tegenstelling tot andere toortsen die juist een rank, kaarsachtig voorkomen hebben. De plant wordt ruim een meter hoog en krijgt halverwege de stengel een bundel zijtakken. Bij droogte is goed te zien dat de beharing van de bladeren in vlokken afvalt. In ons land groeit hij op Voorne en waarschijnlijk als uitgezaaide tuinplant op een paar andere plekken.

Onder invloed van de mens is de koningskaars vanuit Zuid-Europa naar Nederland gekomen. Nu kun je hem vooral vinden in de Hollandse duinen en in het Zuid-Limburgse krijtgebied. De soort verspreidt zich steeds verder over het land via spoorbanen. De bladeren en de stengel zijn bedekt met een dichte wollige beharing.

De bloemen van de stalkaars zitten meestal zo dicht op elkaar dat je de bloeistengel niet meer kunt zien. De soort groeit in de buurt van de Gelderse en Limburgse rivierdalen in bermen en op steile hellingen. De stalkaars lijkt veel op de keizerskaars.

Keizerskaars of oranje toorts kan een hoogte bereiken van 30 tot 150 cm. Zowel de aar als de bladeren zijn bekleed met witte of gele vilthaartjes die de plant beschermen tegen uitdroging. De plant is zeldzaam in de Hollandse duinen, in het rivierengebied, in Zuid-Limburg en in stedelijke gebieden. In de rest van Nederland is de plant zeer zeldzaam.

Mottenkruid bloeit van juni tot augustus met gele of soms witte bloemen die tot 2,5 cm groot worden. De basis van de helmdraden heeft een violette beharing. Het mottenkruid dankt zijn naam aan de aantrekking die de plant zou hebben op motten en kakkerlakken. Het verhaal gaat dat de plant goed te gebruiken is om deze diertjes uit het huis te krijgen. De insecten zouden in de bloem kruipen en zo makkelijk uit het huis te verwijderen zijn. De plant is heel zeldzaam in Nederland. Nog zeldzamer in Nederland is beklierd mottenkruid, deze soort is te onderscheiden van het mottenkruid door een kortere bloemsteel. 

Sinds 1980 wordt er al onderzoek gedaan naar natuur langs het spoor. Uit het onderzoek blijkt dat spoorbermen een belangrijke natuurwaarde hebben. De spoorzone biedt ruimte aan een verschillende dieren en planten door de afwisselende ondergrond en begroeiing. De ondergrond en de intensiteit van het beheer verschillen namelijk sterk van plek tot plek. Hierdoor komen op korte afstand van elkaar verschillende begroeiingen voor, variërend van kaal zand tot laag gras, en hoog gras met struiken. De ondergrond in de buurt van het spoor verschilt ook sterk. De spoordijk heeft meestal een ondergrond van zand, maar de berm en de sloot naast het spoor bieden een vochtiger leefgebied.

Veel dieren en planten die leven in de spoorbermen, zoals de levendbarende hagedis , de ringslang en de spoorkrekel , krijgen voornamelijk de ruimte omdat de natuur in het gebied met rust wordt gelaten. Er worden nauwelijks bestrijdingsmiddelen gebruikt, het wordt niet bemest en uit veiligheidsoverwegingen is de natuur langs het spoor verboden terrein voor publiek. Het spoorwegnetwerk verbindt heel Nederland met elkaar, en zo is ook de natuur uit de verschillende delen met elkaar verbonden. De spoorbermen zijn zo niet alleen een belangrijk woongebied, maar ook een belangrijke transportzone voor dieren en planten.