Te weinig beschermd leefgebied voor trekvogels in Europa

Uit onderzoek naar 30 zangvogels, die in Europa broeden en in Afrika overwinteren, blijkt dat voor géén van deze soorten voldoende leefgebied beschermd is volgens de Europese biodiversiteitsdoelen voor 2030. Uitbreiding van de oppervlakte aan beschermde natuur heeft zeer waarschijnlijk een positieve invloed op de afnemende aantallen trekvogels, schrijft een internationaal onderzoeksteam in Nature Communications.

Veel trekvogelpopulaties zijn de afgelopen jaren in aantallen afgenomen. Vaak is menselijke activiteit hier de oorzaak van: verlies aan leefgebied, intensief landgebruiken, klimaatverandering. Binnen de Europese Unie is in 2020 uitgesproken dat in 2030 30% van het landoppervlak uit beschermde natuur moet bestaan.

Alhoewel deze ambitie belangrijk is voor de bescherming van vogels, is het de vraag in hoeverre trekvogels hier in de praktijk goed beschermd mee worden. Begin- en eindpunt van de trekroute liggen vaak vast, maar de tussenliggende gebieden waarin de vogels verblijven, zijn sterk variabel.

Om te achterhalen hoeveel leefgebied van trekvogels goed beschermd is, berekenden de onderzoekers met behulp van tellingen uit EuroBirdPortal hoe de wekelijkse verspreiding van 30 soorten trekkende zangvogels overlapt met beschermde natuurgebieden in Europa en met beleidsdoelen om deze gebieden uit te breiden.

Met de huidige norm dat 17% van het landoppervlak een beschermde status moet hebben geldt voor 17 van de 30 onderzochte soorten dat het areaal beschermde natuur in Europa momenteel voldoende bescherming zou bieden tijdens hun verblijf. Voor geen van de onderzochte soorten zou dat echter gelden als de 30%-norm van de doelstelling voor 2030 wordt aangehouden.

Voor de beflijster is het grootste aandeel van het leefgebied momenteel beschermd. Gemiddeld over het jaar heeft 35% van de gebieden waar de beflijster in Europa verblijft een beschermde status. Voor de ortolaan, een soort die vooral in agrarisch gebied leeft, was dat slechts 9%.

Over het algemeen zijn soorten van het boerenland het slechtst af. De onderzoekers verklaren dit doordat doorgaans de economisch minst rendabele gebieden een status als natuurgebied krijgen, terwijl de landbouwgebieden intensief gebruikt worden en amper beschermd zijn.

De onderzoekers concluderen ook dat het oppervlakte beschermd gebied waarbinnen een vogelsoort leeft een positief verband heeft met de populatieontwikkeling over de langere termijn. Hoe meer leefgebied van de trekvogels beschermd wordt, hoe positiever hun populatietrend doorgaans is. Dit toont aan dat kennis van de gebieden die door trekvogels worden gebruikt meer relevante informatie kan opleveren voor de uitbreiding van het netwerk van beschermde gebieden.

Vogelbescherming Nederland benadrukt dat het van groot belang is dat het huidige netwerk van beschermde gebieden wordt uitgebreid. Dat is ook een conclusie van de studie: voor geen van de soorten is op dit moment 30% van hun leefgebied beschermd tijdens de trek. Ook het aanwijzen van bestaande en nieuwe Natura 2000-gebieden (Vogelrichtlijngebieden) voor een groter aantal vogelsoorten, waaronder de broedende grutto’s en andere weidevogels.

Voor dit onderzoek zijn verspreidingskaarten per week gemaakt op basis van tellingen uit heel Europa. Om een beeld van de verspreiding van vogels door het hele jaar te hebben, is het belangrijk om jaarrond te tellen. In Nederland dragen vogelaars daaraan bij met complete lijsten uit LiveAtlas, de Jaarrond Tuintelling en aan trektellingen.

Deze lijsten vertellen namelijk ook veel over het voorkomen van vogels buiten de broed- en wintergebieden, bijvoorbeeld tijdens de najaarstrek. Uiteraard worden ook de broed- en watervogeltellingen meegenomen. Informatie over het jaarrond voorkomen van vogels kan uiteindelijk helpen om ze beter te beschermen.

Bron: Vogelbescherming