Riet: een cruciale schakel in het laagveenmoeras

Het gaat al jaren slecht met het riet in Friesland. Er zijn meerdere oorzaken te noemen, denk aan verzuring, maar het verdwijnen van de natuurlijke peildynamiek in de jaren zeventig wordt gezien als een van de belangrijkste. Toen werd het waterpeil ‘vastgezet’ op 52 centimeter onder NAP. En dat heeft flinke ecologische gevolgen.

Riet profiteert volop van peildynamiek. Wanneer het peil in de zomer laag staat groeien wortels uit over de bodem en breidt de rietkraag zich langzaam uit. Dit is gunstig voor flink wat vogelsoorten als de roerdomp en de grote karekiet. Maar dat gebeurt weinig meer. En dus moet het natuurlijke proces, om de rietkragen weer uit te breiden, opnieuw in gang worden gezet. Vanaf 2013 zijn er flink wat ingrijpende maatregelen genomen in Nationaal Park De Alde Feanen. Zo zijn er tienduizenden rietstekken geplant, zijn rietlanden geplagd en zijn er watergangen aangelegd.

Maar riet heeft nog een functie: het filteren van het water. In de Alde Feanen is, als onderdeel van de ingrijpende maatregelen, een moerasfilter (of zogeheten helofytenfilter) in ere hersteld. Van bovenaf lijkt het op een waterlabyrint, maar feitelijk is niet meer dan een aaneengesloten watergang waar het water langs stroomt. Bacteriën die leven op de wortels van het riet, nemen voedingsstoffen op uit het water en slib blijft aan de rietstengels hangen. En dus komt er aan het eind van het filter schoner water naar buiten.

Friesland kent een lange geschiedenis van rietcultuur. Het gemaaide riet wordt niet alleen gebruikt voor dakbedekking, maar was vroeger ook nuttig als isolatiemateriaal en het afdekken van knollen en bollen. Opvallend gevolg van het maaien is dat na tientallen jaren de bodem zo schraal wordt, dat er allerlei zeldzame plantensoorten gaan groeien. En dus is de Alde Feanen nu ook het thuis van bijzondere soorten als veenmos en veenbes. Zelfs dopheide is nu volop te vinden in de oude rietlanden. Heide dus, middenin het moeras.

Riet en rietland bestaat bij de gratie van beheer. Wordt er niet gemaaid, dan verandert het rietland langzaam in bos. Wordt er wel gemaaid, dan wordt het moerasstadium vastgehouden en stopt de ontwikkeling naar bos. En dus wordt er in de Alde Feanen alles aan gedaan om deze bijzondere rietlanden te behouden.