Hoe kan een specht pijnloos roffelen?

Opeens duiken ze op: voetballers met de halsbanden op het WK. De halsband moet de schok opvangen tijdens het koppen. Volgens de makers een techniek die is geïnspireerd op nekspieren van een specht. Maar dat blijkt een fabel te zijn. We bellen met Koos Dijksterhuis, auteur van het boek de zwarte specht.

Een specht hamert heel wat af in zijn leven. Krijgt de vogel daar geen hoofdpijn van? Lang dachten wetenschappers dat spechten over een soort ‘schokdemper’ beschikken, zodat ze pijnloos kunnen hameren. In 2022 publiceerde  Belgische onderzoekers een studie die deze theorie in twijfel trekt.

Tak tak tak! Je kan ze al van verre tekeer horen gaan in het bos. Dat roffelen, hakken en tikken doet de specht om verschillende redenen. Bijvoorbeeld om te communiceren (Dit is mijn territorium! of, Ik wil paren!), om voedsel te zoeken in de schors, of om een nestholte te maken.

Vooral dat laatste vereist veel kracht. Spechten zijn in staat om hun snavel met een snelheid van zeven meter per seconde (25 kilometer per uur) tegen een boom te rammen. De snavel heeft een stevige hoornlaag en een harde, beitelvormige punt. Maar wat beschermt de vogel tegen hoofdpijn?

Lang was de belangrijkste theorie onder wetenschappers dat de schedel van de specht werkt als schokabsorberende ‘helm’ tussen de snavel en de hersenen. Dat zou de vogel in staat stellen de krachtige schokken op te vangen.

Maar een Belgisch onderzoeksteam trekt die theorie in twijfel. Het team analyseerde high-speed video’s van drie soorten spechten: de Noord-Amerikaanse helmspecht, de grote bonte specht en de zwarte specht. De laatste twee soorten komen in Nederland voor.

Vervolgens maakten de wetenschappers biomechanische modellen op basis van de verkregen informatie uit de video’s. Wat bleek? Spechten vangen de schok van de impact met de boom helemaal niet op.

Een schokabsorberende schedel zou zelfs nadelig werken, aldus de onderzoekers. “Onze berekeningen tonen aan dat als de vogels de schokken zouden dempen, ze ofwel veel langer zouden moeten pikken om een nest in bomen te maken, ofwel veel meer moeite moeten doen door hun snavel nog sneller tegen de boom te slaan”, vertelt onderzoeker Sam Van Wassenbergh (Universiteit Antwerpen) aan Scientias.

Maar is het hameren dan niet pijnlijk voor de vogel? Nee, zo blijkt uit het onderzoek, want de kleine hersenen van spechten zijn bestand tegen de schokken. Dat komt door de vorm van de kop, die helemaal is afgestemd op het hameren.

“De kop van de specht functioneert tijdens het pikken als een stijve, stevige hamer,” legt Van Wassenbergh uit. “De snavel beweegt daarbij nauwelijks ten opzichte van de hersenpan.” Dat blijkt uit de videoanalyse, waarbij punten op de snavel en op de rest van de kop worden getraceerd. De onderzoekers zijn er nog niet achter hoe de specht onder- en bovensnavel zo onbeweegbaar kan houden.

Bron: Scientias, Natuurmonumenten