Nienke Beintema: Verwondering

"Het Teylers Museum is een plek waar je urenlang kunt wegdromen naar verre streken en voorbije eeuwen" , zegt columnist Nienke Beintema. Ruim dertien jaar woonde ze in de buurt van het museum. Toch was ze vooral buiten te vinden. "In de duinen die zich uitstrekken tussen Noordwijk en IJmuiden, en die Haarlem met zijn Teylers Museum moederlijk lijken te omarmen."

Lees hieronder de gehele column

Het Teylers Museum noemt zichzelf wel het Museum van de Verwondering. En terecht. Wie hier binnenloopt, voelt zich als Alice in Verwonderland – zoals de Nederlandse vertaling zou moeten luiden. Alice kijkt met een eindeloze nieuwsgierigheid naar de wereld en laat zich erdoor beroeren.

Wat een prachtige en krachtige emotie, verwondering. Daar zouden we méér van moeten hebben. Het is een emotie die mensen nederiger maakt, en gelukkiger, en de wereld uiteindelijk mooier.

Neem nu het Teylers Museum, met zijn wonderlijke instrumenten, zijn kasten vol fossielen en mineralen, en zijn uitgebreide collectie boeken en schilderijen. Het prikkelt, zet je brein aan het werk en plaatst alles in perspectief.

Ruim dertien jaar woonde ik hier vlakbij. Ik kwam met veel plezier in dit museum – veel te weinig, besef ik nu, nu ik onlangs ben verhuisd. Ik was vooral bezig me búiten te verwonderen, in de duinen die zich uitstrekken tussen Noordwijk en IJmuiden, en die Haarlem met zijn Teylers Museum moederlijk omarmen. De Waterleidingduinen en de Kennemerduinen zijn het, beroemd geworden door de prachtige schrijfsels van Heimans en Thijsse, meesters van de verwondering.

Samen schreven zij in 1899 het boekje ‘In de duinen’. Ik heb het hier in mijn handen. Het ruikt heerlijk Teylers-achtig, met zijn linnen rug en vergeelde bladzijden. Het is een boekje vol verwondering. Gek dat Bibliotheek.nl dit als ‘Kinderboek’ bestempelt, terwijl het dat toch echt niet is. Alsof verwondering is voorbehouden aan kinderen. Een veelzeggende misvatting.

Het boekje staat vol schitterende pentekeningen van vogels, insecten en bloemen, details van meeldraden, minutieuze doorsneden... Maar het meest raakt mij de verwondering die spreekt uit de woorden van Heimans en Thijsse: over het kleine, het alledaagse en het bijzondere.

Ik, op mijn beurt, verwonder mij over wat in hún tijd alledaags was en in onze tijd bijzonder.

Luister maar mee: “Dieper in het duin is het nu vol leven. […] Onder de struiken loert overal de hagedis op spinnen en vlinders; telkens hoort ge zijn geschuifel in ’t droge gebladerte […]. Door alle valleien wippen de tapuiten voor u uit, […] kieviten en wulpen spelen lustig in grote gezelschappen bijeen, en, als een bruine, snel voortrollende vlek, glijdt een wezel of hermelijn over ’t witte zand.”

Hoe anders is dat nu, in de duinen. Hagedissen zie je soms nog wel, hoewel er weinig insecten meer zijn in dit vergraste, verstikstofte landschap. Tapuiten zijn in ons hele land tegenwoordig bijna uitgestorven. En wezels of hermelijnen? Die heb ik, in al mijn jaren en uren in de duinen, nooit gezien.

Heimans en Thijsse behoorden tot de allereerste voorvechters van de natuur. Met hun verhalen wilden zij mensen beroeren en hun nieuwsgierigheid wekken. Ze gebruikten kennis en verwondering om mensen te stimuleren meer van de natuur te houden en er beter voor te zorgen.

Verwondering, daar zouden wij nu wel wat meer van kunnen gebruiken. De ‘gewone mensen in de wijken’, de maatpakken langs de Zuidas, maar misschien vooral die heren en dames die nu alweer maandenlang zitten te formeren, vol boosheid en navelstaarderij, en met maar heel weinig nederigheid en relativeringsvermogen.

Ik spoor ze aan: wees eens wat meer als Heimans en Thijsse, als Alice in Verwonderland. Ga eens naar de duinen, of naar het Teylers Museum, en kijk dan écht om je heen. Plaats jezelf in perspectief. Wees nieuwsgierig naar wetenschap en naar de wereld om je heen. Doe kennis op, zoveel je kan, en kijk er niet op neer. Laat je beroeren door die kennis en door de schoonheid in het kleine.

En zorg er dan heel goed voor.