Minder damherten, meer biodiversiteit

Proeven in grote stukken van de Amsterdamse Waterleidingduinen waar damherten met behulp van hekken worden weggehouden laten zien: in afwezigheid van de grote grazers, komt er veel biodiversiteit terug. Maar de onderzoekers denken ook: 'Geen begrazing is uiteindelijk ook niet goed voor de diversiteit.'

Het onderzoek van onder meer de Universiteit van Amsterdam en Waternet is opgezet in het licht van de discussies over de vele damherten in het duin. Wat doen al die grazende herten met de biodiversiteit en wat zou er gebeuren als er géén herten zouden zijn? 'Het goede nieuws is: de natuur toont een enorme veerkracht zodra de begrazing door de herten stopt', zegt promovendus Daan Kinsbergen van de UvA. 'Binnen de hekken, waar dus geen herten kunnen komen, zien we weer een enorme diversiteit van planten terugkeren. Planten zoals de moeraswespenorchis hebben blijkbaar al die tijd in de grond gezeten, als zaad of als wortelstokjes, om terug te komen zodra de graasdruk afneemt.'

Nadat ruim een halve eeuw terug de eerste damherten werden losgelaten in de duinen, kabbelde de populatie lang op een bescheiden niveau. Maar na verloop van tijd begonnen de aantallen explosief te stijgen. Op het hoogtepunt, rond 2016, werden er 4.000 herten geteld in het gebied. 'En dan moet je er rekening mee houden dat we misschien wel de helft van de dieren missen bij dat soort tellingen', zegt Mark van Til, ecoloog bij Waternet, de beheerder van het gebied. Dankzij de intensieve begrazing kleurden de duinen de laatste jaren vooral geel in de zomer: de kleur van kruiskruid, wat giftig is voor damherten en daardoor als een van de weinig planten niet werd gegeten.

Na jarenlange discussies, worden er sinds 2016 damherten geschoten in de 'AWD'. De beheerders streven nu naar een stand van 600 tot 800 herten. Dit voorjaar werden er nog ruim duizend herten geteld. Wat opvalt is dat er nu vooral veel mannelijke herten rondlopen. Van Til: 'Door gericht de vrouwelijke dieren uit de populatie te halen, bereik je het snelst een duurzaam effect op de stand.'

Kinsbergen denkt op basis van zijn onderzoek dat het een goed idee is om de populatie herten naar beneden te brengen. 'Maar bij helemaal geen begrazing krijg je weer verruiging van het duin, wat ook ten koste gaat van de biodiversiteit.' Van Til vult aan: 'Binnenkort starten we ook met gecontroleerde begrazing met behulp van een schaapskudde met een herder. Dan heb je natuurlijk wel wat uit te leggen als beheerder. Waarom schiet je eerst herten af en ga je vervolgens begrazen met schapen?! Het antwoord is dat we met een schaapskudde met herder veel gerichter kunnen begrazen. Bovendien graast ieder dier anders. Een konijn, een paard, een hert of een schaap hebben allemaal een eigen effect op de planten.'

Behalve het onderzoek aan de planten door Kinsbergen en zijn collega's doen ook de Stichting Bargerveen en De Vlinderstichting onderzoek aan de insecten. Een effect van herten op planten zal per slot van rekening ook effect hebben op insecten en daarmee weer op vogels. Behalve de afgesloten stukken in de AWD, worden ook vergelijkbare gebieden in het Nationaal Park Zuid-Kennemerland onderzocht, waar beheerder PWN aan het onderzoek meewerkt.