Hoe zorgt Europa voor zijn vogels?

In de afgelopen 40 jaar is het aantal vogels in Europa met meer dan een half miljard afgenomen. Dat is vrijwel exact vast te stellen omdat vogels al decennia geteld worden door vrijwilligers. Daardoor is ook duidelijk in welke gebieden de vogels verdwijnen, schreef de The Guardian deze maand.

Uit de Europese Rode Lijst van Vogels, die BirdLife International in 2021 publiceerde, bleek dat 1 op de 5 vogelsoorten in Europa met uitsterven wordt bedreigd. Daaronder vallen veel vogels van het platteland.

Het vogelconcert van Vroege Vogels komt dit jaar uit vier Europese landen: Belgie, Duitsland, Nederland en Polen. En we ontwaken ook samen met de vogels in de Europese hoofdstad Brussel. Tussen al dat prachtige gezang in zal Ruud van Beusekom van Vogelbescherming Nederland zijn licht over de vogels en hun Europese leefgebieden laten schijnen. Welke vogels leven waar, hoe gaat het met de vogels in de diverse gebieden en hoe beschermt Europa haar vogels tegen alle mogelijke dreigingen?

Het risico op uitsterven van maar liefst 544 vogelsoorten in meer dan 50 landen en gebieden in Europa, wordt overzichtelijk gemaakt met de vierde editie van de Europese Rode Lijst van Vogels. Het onderzoek brengt de gevolgen in kaart voor 170 vogelsoorten van vier ontwikkelingen die door de mens zijn veroorzaakt: intensieve landbouw, ontbossing, verstedelijking en klimaatverandering.

Vogels op het boerenland hebben het het zwaarst te verduren. Hun aantal werd met een afname van 56.8 procent in vier decennia meer dan gehalveerd. De stand van stadsvogels ging met meer dan een kwart, 27.8 procent, achteruit en in het bos bedroeg de teruggang 17.7 procent.

De verstedelijking draagt bij aan het uitroeien van vogels doordat kleine groene gebieden, die van levensbelang zijn voor vogels, worden opgeofferd voor bebouwing. Daar komt bij dat industriële bouwtechnieken vogels amper de kans bieden om nesten te bouwen.

De Europese Unie heeft door middel van wetgeving vastgesteld hoe de vogels en hun leefgebieden worden beschermd binnen Europa. Het gaat om de Vogelrichtlijn uit 1979 en de Habitatrichtlijn uit 1992. Daar zou dit jaar een zeer belangrijke, derde belangrijke wet bijkomen: de EU natuurherstelverordening, maar daar bleken te weinig steun voor te zijn vanuit de EU-landen. EU-voorzitter België heeft daarom voorlopig deze belangrijke natuurplannen in de ijskast gezet.

De Vogelrichtlijn is gericht op de instandhouding van alle natuurlijk vogelsoorten die in Europa in het wild leven. Het vereist dat EU lidstaten alle nodige maatregelen nemen om de populatie van de vogelsoorten op een hoog niveau te houden of te brengen. Ook moeten de lidstaten alle nodige maatregelen nemen om voor deze vogels een 'voldoende gevarieerdheid van leefgebieden en een voldoende omvang ervan te beschermen, in stand te houden of te herstellen'. De Habitatrichtlijn is gericht op het waarborgen van de biologische diversiteit in de Europese Unie door natuurlijke habitats en wilde dier- en plantensoorten die van Europees belang zijn te behouden of te herstellen.

Voor kwetsbare vogelsoorten en andere “ geregeld voorkomende trekvogels” moeten er speciale beschermingszones worden aangewezen. Deze gebieden hebben een Natura 2000 statuswaardoor er strikte beschermingsvereisten gelden.

Zo moet er voor alle plannen en projecten die mogelijk negatieve gevolgen kunnen hebben voor een beschermd gebied, een 'passende beoordeling' worden gemaakt. Zijn de plannen schadelijk, dan mogen ze niet doorgaan. Tenzij er geen alternatief is voor de plannen en er sprake is van een reden van groot openbaar belang. Dan moet er natuurcompensatie tegenover staan.