Grenzen aan geknoei

Je kunt ze geitenpaadjes noemen, sluipwegen of gewoon slimme trucjes. Volgens hoogleraar Natuurbeschermings- en waterrecht Kees Bastmeijer aan de Tilburg University lukt het overheden en bedrijven al 50 jaar om het natuurbeschermingsrecht zo te interpreteren en te gebruiken, dat de economie er weinig last van heeft. En de natuur er weinig mee opschiet. Donderdag hield Bastmeijer zijn afscheidscollege met de titel 'Grenzen aan geknoei'. Hij wil dat er een einde komt aan dit soort praktijken.

Bastmeijer noemt het creatief uitleggen van het natuurbeschermingsrecht, geknoei. En dat gebeurt wat hem betreft structureel bij de overheid. Zo kon in Nederland tot voor kort nog gewoon worden gejaagd op haas en konijn, ondanks hun plek op de rode lijst met bedreigde diersoorten. Een ander voorbeeld is het beloofde natuurherstel als compensatie voor de aanleg van de Tweede Maasvlakte. Bij de aanleg is een gebied van bijna 2500 hectare met zandbanken en bijzondere flora en fauna verloren gegaan. Als compensatie werd in 2008 een groot deel van de Voordelta aangewezen als bodembeschermingsgebied en werd het verboden terrein voor grote vissersschepen. In de praktijk groeide het aantal garnalenvissers in het gebied. Bij deze vorm van visserij wordt de zeebodem regelmatig omgewoeld.

Samen met collega juristen heeft Bastmeijer een lijst opgesteld met meer dan 60 voorbeelden, waarbij de overheid creatief shopt in het natuurbeschermingsrecht. Van vleermuizen in spouwmuren, die niet goed genoeg zijn beschermd, nu heel Nederland moet gaan isoleren, tot het toestaan van het in het milieu brengen van schadelijke chemische stoffen als PFAS.

Met ‘Grenzen aan geknoei’ refereert Bastmeijer aan het rapport van de Club van Rome, ‘Grenzen aan de groei’, dat nu ruim een halve eeuw oud is. Volgens de scheidend hoogleraar zien we sinds 1972 in het recht een ‘expliciete erkenning van de intrinsieke waarde van natuur’. Daarom is het wonderlijk dat we in Nederland na 50 jaar onze belangrijkste natuurdoelstellingen nog niet halen. We lopen ook nu weer tegen ‘grenzen’ aan, aldus Bastmeijer. We halen veel natuurdoelen niet waardoor het recht blijft knellen. En omdat de natuur steeds harder achteruit kachelt gaan nu ook bestaande vergunningen op de schop. Kijk alleen naar het stikstofprobleem. Waarbij we nu zo ver zijn dat een deel van de economie stilligt vanwege de niet behaalde natuurdoelen. Volgens Bastmeijer gaan we in de toekomst tegen meer grenzen aanlopen, bijvoorbeeld vanwege de slechte waterkwaliteit in Nederland.

Bastmeijer promoveerde in 2002 op de juridische bescherming van Antarctica. En sinds 2009 was hij hoogleraar Natuurbeschermings- en waterrecht Kees Bastmeijer aan de Tilburg University. Hij is nu directeur geworden van het Arctisch Centrum van de Rijksuniversiteit Groningen.