Giftige plant met geschiedenis: hoftuinen, heksenzalf en wijde pupillen

Deze bijzondere plant heeft bessen die lekker zoet smaken, maar toch kan je ze beter niet eten. Ze zijn namelijk ontzettend giftig. De wolfskers, ook wel belladonna of slaapbes genoemd, is een plant met een lange geschiedenis.

De struikachtige plant met grote bladeren groeit in de bossen van Zuid-Limburg, het natuurlijke groeigebied van de wolfskers. Maar biologiestudent Harold Timans neemt ons mee naar de binnenstad van Utrecht, waar de wolfskers een verrassend groeiplekje heeft gevonden tussen de stenen. Ook in Leiden, Breda, Amsterdam en Groningen kan je de plant tegenkomen. Hoe is die daar beland?

“De plant is om verschillende redenen naar verschillende plekken in Europa gebracht”, aldus Timans. Om de schoonheid, of om medicinale drankjes van te maken, werd de wolfskers geplant in de kloostertuinen en hofjes van historische steden.

Aan één van de toepassingen uit het verleden heeft de plant haar Latijnse naam te danken: Atropa belladonna. ‘Bella donna’ betekent mooie vrouw. Wat heeft de wolfskers daarmee te maken?

De plant bevat giftige alkaloïden. Bijzonder gevaarlijk zijn de bessen, die de uiterst giftige stof atropine bevatten. “Voor een volwassenen zijn tien bessen al genoeg om je heel erg lang uit de running te halen. Het is een van de giftigste planten die we kennen in Europa”, zegt Timans.

Dat wisten ze in de oudheid ook al. “De Romeinen maakten een extract van de plant en daar dompelden ze hun pijlpunten in”, vertelt Timans. “Die pijlpunten schoten ze naar de vijand en die raakte dan vergiftigd.” In de Middeleeuwen werd wolfskers gebruikt in levenselixers en heksenzalf. Die zalf werd aangebracht op plaatsen waar de huid dun is, zoals de oksels of liezen. De giftige stofjes uit de plant werden door de huid opgenomen en veroorzaakten hallucinaties, zoals het gevoel dat je kon vliegen of erotische beelden. 

In de Renaissancetijd werd nog een manier bedacht om atropine te gebruiken: het sap van de bessen druppelden sekswerkers in hun ogen. “Wanneer dat gebeurt, verlamt de atropine de kringpiertjes in je ogen, waardoor je heel wijde pupillen krijgt en je ogen ook gaan glanzen. Dat werd als mooi gezien (vandaar de naam belladonna), al was het wel slecht voor je ogen.” Ook tegenwoordig gebruiken oogartsen nog minieme hoeveelheden atropine bij oogonderzoek.