Gedrag én bedreigingen van dieren in beeld door zendertjes

Minuscule zendertjes leggen Letterlijk iedere seconde de posities van vogels en andere dieren tot op de meter nauwkeurig vast. Daardoor kunnen biologen veel meer informatie uit die zendertjes halen dan alleen maar de posities op de kaart. 

Door de hoge nauwkeurigheid vertellen die zendertjes indirect ook van alles over het gedrag van dieren en zelfs over de eventuele bedreigingen door menselijke activiteiten. Dat zegt een internationaal team van onderzoekers deze week in het prestigieuze tijdschrift Science. Het artikel biedt een overzicht van de wetenschappelijke literatuur die de afgelopen tien jaar is verschenen over real time tracking van dieren

"Het is al veel langer mogelijk om de posities van dieren via satellietzendertjes of radiozenders te volgen", vertelt bioloog Christine Beardsworth, post-doctoraal onderzoeker aan het NIOZ. Samen met NIOZ bioloog Allert Bijleveld heeft zij bijgedragen aan het onderzoek. “In eerste instantie ging dat om één of hooguit enkele geografische posities per dag. Inmiddels is de techniek zó snel, nauwkeurig en frequent, dat je echt van real time tracking kunt spreken. Met behulp van gps, maar ook akoestische signalen of ‘omgekeerde-gps’, kunnen we nu dieren van seconde tot seconde volgen. Daardoor kunnen we ook daadwerkelijk het gedrag van dieren vastleggen zonder ze te zien. We zien wadvogels met het tij heen en weer trekken, we zien trekvissen door onze rivieren trekken en we zien hoe vleermuizen bijna letterlijk een ‘kaart’ maken van hun leefomgeving om zich te oriënteren.” 

Een van de nieuwe technieken om vogels te volgen, maakt gebruik van zogeheten ‘reverse-GPS’. Waar een gewone gps, zoals het navigatiesysteem in een auto, gebruik maakt van de signalen die door satellieten worden verzonden, zenden de nieuwste minuscule zendertjes die aan vogels kunnen worden bevestigd zélf een signaaltje uit. Dat signaal wordt opgevangen door enkele vaste ontvangststations, waaruit de positie van het dier-met-zender tot op een paar meter nauwkeurig, van seconde tot seconde kan worden berekend. 

Rond het onbewoonde Waddeneilandje Griend, heeft NIOZ-onderzoeker Allert Bijleveld van deze techniek gebruik gemaakt voor het project WATLAS (Wadden Sea Advanced Tracking and Localization of Animals in real-life Systems). "Dankzij WATLAS kunnen we een trekvogel als de kanoet heel precies met eb en vloed op ons computerscherm heen en weer zien trekken, op zoek naar voedsel”, ziet Bijleveld. “En omdat we ook veel meer vogels tegelijk met de relatief goedkope zendertjes kunnen uitrusten, zien we met deze techniek nu ook de interacties tussen verschillende dieren vanuit onze bureaustoel gebeuren."

Door de nauwkeurige plaatsbepalingen van de vogels en andere dieren komt niet alleen het gedrag in beeld, ook bedreigingen worden zichtbaar, schrijven de onderzoekers. "In het geval van de kanoet kunnen we bijvoorbeeld precies zien hoe lang vogels op een bepaalde droogvallende plaat naar voedsel zoeken. Wanneer de zeepspiegel stijgt of wanneer de bodem zou dalen, bijvoorbeeld door zoutwinning onder de Waddenzee,  kunnen we tot op de seconde nauwkeurig meten hoeveel etenstijd de vogels daardoor gaan missen. De stand van de techniek en de bijbehorende analyse van de enorme hoeveelheid informatie, of Big Data, is daarmee een heel waardevolle aanvulling op het gebruikelijke gereedschap van gedragsbiologen geworden", aldus Bijleveld. 

Oktober 2021 was Vroege Vogels TV op het wad waar onderzoeker Bijleveld de diverse stellages liet zien waarmee  heel precies wordt bijhouden hoe de individuele kanoeten zich gedragen. 

Bron: NIOZ