Hoe houden dieren het hoofd koel in deze hitte?

De komende dagen lopen de temperaturen weer hoog op. Voor de meeste mensen betekent dat de ventilator aanzetten, een ijsje eten of het zwembad in springen, maar dieren hebben die luxe niet. Hoe houden dieren het hoofd koel in de zomer? Kelvin Klaassen, vrijwilliger voor Beleef de Lente, weet van alles over de verkoelingstechnieken van dieren.

Kelvin Klaassen heeft bij een visarend-stelletje een wel heel bijzonder verschijnsel gezien. Hun kuikens zijn pas een maandje oud en heel kwetsbaar. Ze hebben nog geen volledig verendek en zijn dus nog niet helemaal bestendig tegen het weer. Gelukkig weten mama en papa visarend dat, en spelen zij voor paraplu, of parasol.

Als het te warm wordt in de zon, gaat de ouder met de zon in de rug op de rand van het nest zitten. De gespreide vleugels, met een spanwijdte van zo’n 150 centimeter, werpen een koele schaduw op het nest. “We zien ook dat ze langs de rand van het nest meebewegen als een soort zonnewijzer”, zegt Klaassen. En als het regent? Dan worden de jongen zo goed mogelijk onder het lijf en de vleugels van de ouders gepropt!

Dat gedrag heeft Klaassen gezien op de camerabeelden van Beleef de Lente. Deze bijzondere vorm van reality-tv wordt live uitgezonden door de Vogelbescherming. Op deze site kan je meekijken in het dagelijks leven van allerlei vogels op hun nest.

Mensen met een hond kennen het goed: als het heet is, gaat het dier hijgen. Zoogdieren kennen twee soorten van afkoeling. Wij mensen zweten, net als andere mensapen, paarden en kamelen. Heel veel andere zoogdieren kunnen niet zweten, daarom hijgen zij. En vogels doen het ook. Hoe werkt dat?

Om af te koelen is verdamping heel belangrijk. Als je zweet, verdampt het vocht van je lichaam en dat brengt verkoeling. Dieren die hijgen gaan sneller ademen dan normaal, en “zo verplaatst lucht zich over de slijmvliezen binnenin het lichaam, waardoor ook verdamping plaatsvindt”, legt Klaassen uit.

Een andere manier van koel worden is warmte verliezen aan de omgeving. “Zolang de buitenlucht koeler is dan onze lichaamstemperatuur kunnen we warmte uitstralen. Olifanten hebben dat evolutionair geperfectioneerd”, vertelt Klaassen. “Zij kunnen de bloedvaatjes in hun oren wijder maken, waardoor er heel veel warm bloed naar de oren toestroomt.” Omdat de huid van de oren zo dun is, stroomt het bloed heel dicht op de oppervlakte, zodat er veel warmte kan worden afgegeven aan de lucht. En dan wapperen ze ook nog eens met hun oren om het effect te versterken.

Maar wat als jouw temperatuur afhankelijk is van de omgeving? “Koudbloedige dieren moeten zich heel erg met hun omgeving afstemmen om koud of warm te blijven, want ze kunnen het niet intern regelen, zoals zoogdieren en vogels dat doen,” legt Klaassen uit. Een hagedis bijvoorbeeld: als het te warm is, kruipt het dier onder een koele steen en als het te koud is: hop, de zon in!

Klaassen vervolgt: “Insecten moeten net als reptielen hun positie nauw bepalen met de zon om af te koelen of op te warmen. Een heel leuk voorbeeld is de libel. Die kan een houding aannemen waarbij die zo rechtop mogelijk gaat staan en zo min mogelijk oppervlakte in de zon houdt.” En dan gaat de staart omhoog, in lijn met de zon, waardoor de libel in zijn eigen schaduw zit. Een eigen parasolletje dus!

Wat kunnen we doen om dieren te helpen op deze warme dagen? “Eigenlijk wat we ook voor onszelf moeten doen”, zegt Klaassen. “Het beste wat je kan doen voor dieren in je tuin en je omgeving: bakjes water plaatsen.”

Ververs het water dagelijks en plaats voor vogels een bakje op een hoogte, zodat de kat er niet bij kan. Op langere termijn kunnen voldoende struiken en bomen in de tuin ook fijne verkoeling bieden voor dieren, zeker omdat hittegolven steeds vaker voorkomen.