De wondere wereld van dazen

Ze vliegen al ruim 70 miljoen jaar rond, maar toch is er weinig aandacht voor deze beestjes: dazen! Meestal is de eerste associatie met deze vliegensoort hun pijnlijke steek, maar wat hebben ze eigenlijk nog meer voor bijzondere eigenschappen? En hoe is het gesteld met dazen in Nederland? Dazendeskundige Theo Zeegers vertelt er meer over in onze uitzending.

Het lijkt wel een surrealistisch schilderij, of een AI-gegenereerd plaatje, maar dit is hoe een daas er van dichtbij uitziet. Zoals bij alle vliegen zijn de ogen samengesteld uit facetjes die samen één beeld vormen. De kleuren zitten niet in het oog zelf, maar zijn een reflectie van het licht in de lenzen. Wat een zonnebril voor ons met ultraviolet licht doet, doen de ogen van de daas met meerdere kleuren. De kleuren die gereflecteerd worden, neemt de daas zelf nauwelijks waar. Dat is heel handig, want andere kleuren vallen dan beter op. Door bijvoorbeeld groen te reflecteren, valt het gras in een weiland minder op, maar is een felgekleurd bloemetje waar de daas nectar uit kan halen des te zichtbaarder.

Dazen komen veelal op donkere kleuren af, met name wanneer ze koolstofdioxide rondom de donkere vormen detecteren. Ze weten dan namelijk dat het vaak een zoogdier, zoals een rund, paard of mens betreft. Het eiwitrijke bloed daarvan is voor dazen van essentieel belang. Zoals bij alle muggen- en vliegensoorten (diptera) steekt alleen het vrouwtje.

Met hun lange steeksnuit snijden ze een ruw wondje in de huid en vullen dat op met speeksel waardoor het bloed niet stolt. Dat speeksel jeukt helaas ook vreselijk. Ze zuigen het bloed op en gebruiken de eiwitten om de eitjes in hun achterlijf tot ontwikkeling te laten komen. Vervolgens zetten ze de eitjes af in water of aan de rand van modderpoelen. Daar komen larfjes uit die zo overwinteren terwijl de generatie van dit jaar rond eind augustus sterft.

Is het een goed jaar voor de daas? "Mensen hebben elk jaar het gevoel hebben dat stekers - zoals muggen, wespen en dus ook dazen – talrijk aanwezig zijn", zegt Zeegers. Maar dus geen bijzonder jaar voor de daas. Als we kijken hoe het met de daas gaat over meerdere jaren, komt wel wat belangrijks naar voren. Sommige dazen, zoals de grijze runderdaas en de goudoogaas staan er al jaren erg stabiel voor, zij gedijen prima in agrarisch gebied.

Andere dazen-soorten, die bijvoorbeeld afhankelijk van kwel, bos of heide zijn voor hun ei-afzet, hebben het een stuk zwaarder. Dat komt met name door de kelderende waterkwaliteit ten gevolg van de stikstofcrisis en de verdroging die gepaard gaat met klimaatverandering.