'Scheet van een rund' en andere paddenstoelennamen

Hoe bijzonder is het om op je zeventigste te promoveren. En dan bovendien ook nog eens op een heel bijzonder onderwerp: de naamgeving van paddenstoelen tussen 1200 en 1900. De kersverse doctor Anneke van der Putte begon aan dit reuze project en promoveerde aan het begin van de herfst aan de Radboud Universiteit te Nijmegen.

De eerste Nederlandse naam voor een paddenstoel die Anneke van der Putte wist terug te heb terug kunnen vinden stamt uit 1220. Het gaat om het woord  ‘banet’ dat ‘tondel’  betekent. Ze vond de naam terug in een Oudwestvlaamsch Herbarium uit ca. 1220.  De onbekende kopiist van dit handschrift had boven het merendeel van de opgesomde Latijnse plantennamen de Zuid-Nederlandse vertaling geschreven.

Zo stond er boven het Latijnse woord fungus (paddenstoel) banet geschreven, een oud Vlaams woord voor baenst oftewel tondel. Tondelzwammen en ook bovisten waren in die tijd basismateriaal voor vuur.  De zachtere kern van veel boomzwammen en het zachte binnenste van bovisten was in gedroogde vorm perfect om door middel van een vuursteen in de fik te steken.

Bovist is de Latijnse naam die voor veel soorten met een bolle vorm gebruikt wordt. In de achttiende eeuw raakte de Nederlandse vertaling daarvan, boveest, in onbruik.  Botanicus Martinus Houttuyn vond het een onbetamelijke naam, boveest betekende immers ‘scheet van een rund’. En dus kwam hij met een alternatieve naam: stuifzwammen. Zo heten deze paddenstoelen tot op de dag van vandaag.

De naam ‘paddenstoel’ zelf ontstond in de dertiende en veertiende eeuw, toen paddenstoelen en andere ‘giftige’ planten werden gerekend tot het rijk van de duivel en zijn handlangers – heksen, tovenaars en padden. Anneke van der Putte: “ Voor veel mensen waren paddenstoelen in die tijd iets heel griezeligs, ze hadden een associatie met de duivel, hekserij en toverkunsten. Vandaar dat er namen waren als duivelsbrood voor paddenstoelen in het algemeen, duveltjesboter  voor kleine inktzwammen en duivelskersen voor de vliegenzwam bestonden. “

Paddenstoelen kunnen snel ontstaan en zo weer verdwijnen. Je bent pas een echt paddenstoelenkenner als je de verschillende fases aan elkaar kan koppelen! Herken jij de paddenstoelen in al hun vormen? Speel dan het onderstaande memoryspel en zorg dat je de beste score krijgt!