Column van Nathalie Baartman - de pionier

In Bruinehaar, een buurtschap in Twente, woont boer Jan. Pal naast de Engbertsdijksvenen. Een stil en uitgestrekt veenlandschap dat in de herfst de velduil, de blauwe kiekendief en de klapekster herbergt. Boer Jan bemint dat zeldzame stukje hoogveen. Natuur waaraan hij en zijn voorouders zijn opgegroeid. Dus toen in de jaren 90 dit verstilde gebied de waardige titel Natura 2000 ontving, wist Jan genoeg. Behoud van het kwetsbare veen betekende voor hem stoppen met intensieve veeteelt.

En in 1999, toen nauwelijks in Nederland nog het woord stikstof klonk, was Jan al omgeschakeld. Uit vrije wil. Uit liefde voor de oale groond. Jan en ik lopen over zijn land. De grond is drassig. Het miezert een beetje. In de verte zie ik z’n koeien grazen. Het zijn blaarkoppen. Een oud Hollands runderras dat bij deze omgeving past. Het vreet aan de pas ontloken berkenboompjes', vertelt Jan. En dat komt de glorieuze terugkeer van het veenmos ten goede. Veenmos gedijt niet in de luwte van berkenstammen. Veenmos gedijt bij nattigheid.

‘Ja, deze blaarkoppen doen aan natuurbeheer,’ legt Jan uit. ‘Ze geven minder melk dan de reguliere melkkoe. Dus stinkend rijk word ik nooit. Maar ach, ik geef niks om materieel bezit?’ 

Jan noemt zichzelf natuurboer. Met oog voor een gezond bodemleven, kruidenrijk grasland, wilde planten. Landbouw moet terug naar de basis. Minder industrieel. Minder bulkproducten. Dat is zijn visie. Toen zijn zoon de agrarische opleiding had afgerond, vroeg één van de docenten aan Jan: ‘En Jan, wat vind je van onze school? Jans antwoord was glashelder: ‘Wat jullie hier doceren is geschiedenis.’

Even later aan de keukentafel toont Jan me een landkaartje. ‘De provincie heeft een gebiedsplan gemaakt,’ legt hij uit. ‘Die veehouder is vertrokken. Die veehouder is vertrokken.’ Ik begrijp de nobele bedoeling: Dit landschap wordt ingericht ten gunste van de terugkeer van het laatste stukje hoogveen. Hoera voor de watersnip, de gladde slang, de heikikker.

Maar dan wijst Jan naar een perceel net buiten het gebiedsplan: ‘Hier zit een lelieteler. Die hoeft niet weg. Terwijl, met het nieuwe plan verandert ook het afwateringssysteem en zal het chemische spuiwater van die lelieteelt hier in de grond terechtkomen. Ik raak m’n biologische certificaat kwijt. Maar nog erger, het gif komt uiteindelijk in de Engbertsdijksvenen.’

Ik kijk Jan an. Vuur in z’n ogen. ‘En dat is nog niet alles. Ze willen mij uitkopen, want ik kan niet omschakelen. Nee, logisch, want ik ben al omgeschakeld. En dat kleine beetje stikstofruimte dat dan vrijkomt, moet dan gaan naar een reguliere boer. Zodat die niet hoeft te reduceren. Waanzin.'

Even is het stil.

‘Maar mij krijgen ze niet weg. Ze kunnen me wegsturen. Ik loop gewoon weer terug.'

Ik zucht. Jan, toch. Pionier voor de natuur van het eerste uur. Die moet je niet plagen. Die moet je prijzen. Jan is mijn held. Jan is het boegbeeld van een nieuw landbouwtijdperk.