Freek Vonk: Wow, 40 jaar Vroege Vogels

Als bioloog kan ik niet anders dan concluderen dat dit radioprogramma ijzersterk is. Er is immers veel veranderd in het medialandschap, maar ondanks snelheid en digitalisering is Vroege Vogels haar format altijd trouw gebleven. Chapeau!

Ook in het Nederlandse natuurlandschap is in die 40 jaar tijd het een en ander veranderd. Zoals de dramatische afname van insecten, het bijna verdwijnen van de huismus – al lijkt de grootste afname voorbij: de recente aantallen schommelen –, de voorzichtige terugkomst van de wolf en immigranten als exotische halsbandparkieten en rivierkreeften.

Rivierkreeften? Jazeker. In restaurants staan behalve Hollandse mosselen en Hollandse garnalen tegenwoordig ook Hollandse rivierkreeftjes op het menu. Deze zoetwaterkreeften komen vooral uit Noord-Amerika en zijn hier waarschijnlijk ontsnapt uit een aquarium. De rivierkreeften doen het heel goed in ons land, in de randstad hebben ze inmiddels alle sloten bevolkt. Op zoek naar de beste plekjes en naar meer eten krabbelen ze zelfs soms dwars door de stad.

Ik word altijd blij als een diersoort het goed doet. Er verdwijnen er immers al zoveel. Maar de werking van de natuur is zelden eenvoudig, ook niet in het geval van rivierkreeften. Die vreten namelijk de randen van de sloten kaal waardoor planten en ander leven verdwijnen. Meer rivierkreeften leidt dus tot de teruggang van andere soorten.

Mijn Naturalis-collega evolutiebioloog Menno Schilthuizen publiceerde onlangs een toegankelijk boekje over de evolutie van soorten die samenleven met de mens. ‘Darwin in de stad’ heet het. Hierin vertelt hij hoe snel de evolutie van soorten kan gaan als die zich weten aan te passen aan het leven met de mens.

Zoals de stadsmerel bijvoorbeeld. Dat lijkt gewoon een in de stad levende bosmerel, maar de merel die wij doorgaans zien en horen is in de afgelopen tweehonderd jaar geëvolueerd tot bijna een aparte soort. Ten opzichte van de merel in het bos, zingt een stadsmerel bijvoorbeeld veel hoger om uit te kunnen komen boven het verkeersrumoer. Ook is de snavel korter vanwege ander voedsel en trekt ie ’s winters niet naar het zuiden omdat er in de stad altijd genoeg te eten is. Waanzinnig toch!

De natuur is flexibel en soorten kunnen zich snel aanpassen. Maar evolutie komt niet op bestelling en gaat niet zelden ten koste van andere soorten. Vlakbij Naturalis kwam ik in Katwijk op het fietspad een Amerikaanse stierslang tegen. Je weet niet wat je ziet: hij was twee meter lang! Waarschijnlijk is ook de stierslang een aantal jaren geleden per ongeluk of met opzet uitgezet door mensen die exotische soorten in Nederland willen introduceren. De stierslang lijkt het te gaan redden in de Nederlandse duinen – net als de Russische rattenslang in het Drentse Eelde. Er komen er steeds meer. Als slangenliefhebber vind ik dat prachtig, maar de keerzijde is dat slangen de concurrentie aangaan met onze roofvogels, die ook van muizen en kleine vogels leven.
Evolutie is geen afgerond proces, het speelt nog elke dag.

En ja, ook een vertrouwd programma als Vroege Vogels verandert, met nieuwe presentatoren bijvoorbeeld. In de Nederlandse natuur is in die 40 jaar gelukkig ook veel onveranderd gebleven. Zoals bijvoorbeeld de aanwezigheid van de spreeuw, ’s lands beste imitator. Al imiteerde die in die tijd nog geen ringtones. Zei ik trouwens ’s lands beste imitator? Sorry Jochem.

Maar nu we het toch over de gastpresentator van vandaag hebben: spreeuwen imiteren om indruk te maken op de vrouwtjes. Jochem Myjer: wat is jouw excuus?