Chemicaliën cocktail in oppervlaktewater giftiger dan losse stoffen

Meerdere bestrijdingsmiddelen komen voor in het oppervlaktewater. Stuk voor stuk zijn ze goedgekeurd en blijven ze onder de norm, maar samen kunnen ze een dodelijke cocktail vormen voor veel organismen.

Dat blijkt uit onderzoek dat de Universiteit Leiden en het RIVM maandag 14 oktober presenteren op een interactieve website, de Bestrijdingsmiddelenatlas. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat vroeg het Leidse Centrum voor Milieuwetenschappen (CML) en het RIVM om onderzoek te doen naar het effect van mengsels van bestrijdingsmiddelen op waterleven.

De Leidse onderzoekers gebruiken meetgegevens van de waterschappen en Rijkswaterstaat: data over de concentratie van honderden bestrijdingsmiddelen in oppervlaktewater op honderden locaties. De onderzoekers bepaalden welke invloed zij hebben op de ecologische gezondheid van oppervlaktewateren. Ze berekenden het risico op soortenverlies aan de hand van formules en toxiciteitsdata, een methode die is ontwikkeld bij het RIVM.

De belangrijkste uitkomst: zelfs waar de concentraties van de afzonderlijke stoffen binnen de daarvoor gestelde limieten vallen, kan er soortenverlies ontstaan door een combinatie van stoffen. Voor elke stof afzonderlijk is de norm zo afgesteld dat het risico op het verdwijnen van soorten tot een acceptabel minimum wordt beperkt. Maar samen kunnen ze een giftige combinatie vormen die dat minimum ruim overschrijdt. Door dit soort cocktail-effecten was in 2022 op meer dan 20% van de locaties, zonder normoverschrijdingen, de toxische druk net zo hoog of zelfs hoger dan bij locaties met normoverschrijdingen.

Deze nieuwe methode laat zien waar te hoge mengseltoxiciteit optreedt en welke stoffen daar de grootste bijdrage aan leveren. Deze kennis kan worden gebruikt bij het nemen van maatregelen en het vaststellen van normen.

Mengseltoxiciteit krijgt steeds meer aandacht, mede doordat ook sterke aanwijzingen gevonden worden voor effecten op menselijke gezondheid. Daarnaast is deze kennis belangrijk om ecosystemen in water gezond te kunnen maken. Voor de Europese Kaderrichtlijn Water is het doel om chemisch schoon en ecologisch gezond oppervlaktewater en grondwater te realiseren. Dat is meteen ook een voorwaarde voor veilig drinkwater, omdat die zuiveringen met een constante waterkwaliteit influx moeten werken.

Theoretisch ecoloog Marco Visser, een van de onderzoekers: ‘ Als we naar afzonderlijke stoffen kijken, lijkt ons oppervlaktewater geleidelijk schoner te worden, met steeds minder stoffen die de norm overschrijden. Echter, wanneer we de gezamenlijke effecten van alle giftige stoffen bekijken, is er minder vooruitgang zichtbaar en blijft een te hoge toxische druk frequent voorkomen.’

De onderzoekers presenteren hun resultaten in de online Bestrijdingsmiddelenatlas. Dat is een interactieve website waar burgers en beleidsmaker zelf meetgegevens van bestrijdingsmiddelen kunnen opzoeken. Vanaf 14 oktober is in deze atlas een actuele en uitgebreide risicobeoordeling te vinden van mengsels van bestrijdingsmiddelen in het Nederlandse oppervlaktewater. Visser: ‘Met de Atlas kunnen we inzicht krijgen in de variatie van toxische druk door de tijd en op verschillende locaties. We hopen dat dit helpt om kwetsbare gebieden en periodes beter in kaart te brengen: essentieel voor gericht beleid.’

Bron: Universiteit Leiden