Bijen gaan zwermen

De komende weken kunnen honingbijen gaan zwermen. De oude koningin verlaat dan samen met ongeveer tienduizend bijen de bijenkast om plaats te maken voor een nieuwe koningin. Om meer inzicht te krijgen in waar en wanneer bijenzwermen gezien worden is het vanaf vandaag mogelijk om bijenzwermen te melden op de speciale Bijenzwermpagina van Wageningenzoemt.nl.

Hoogtepunt
Een bijenvolk heeft maar één bij die zich voortplant, de koningin. Bijenvolken vermeerderen zichzelf door zich voor een deel af te splitsen. Voordat dit kan gebeuren moeten er op een gegeven moment nieuwe koninginnen geboren worden. Dat gebeurt meestal op het hoogtepunt van het voorjaar. Zodra de temperatuur hoog genoeg is beginnen de bijenvolken met het kweken van veel jonge bijen.

Eerst komen er duizenden werksters bij, later ook enkele honderden darren, de mannetjes. Omdat de mannetjes veel meer tijd nodig hebben om geslachtsrijp te worden dan de koninginnen, worden pas na het verschijnen van de mannetjes enkele nieuwe koninginnen gekweekt.

Net voor het uitkomen van de nieuwe koninginnen vertrekt een groot deel van het volk, samen met de oude koningin, die een nieuwe plek gaan zoeken om te wonen. Dit zijn de zwermen. In het ‘oude’ volk, waar de zwermende bijen uit vertrokken, worden een paar nieuwe jonge koninginnen  geboren. Is het volk dan nog steeds sterk, dan kan ook de eerste daarvan vertrekken met een zwerm bijen (kleiner dan die van de oude koningin), en soms nog wel een.

Is het volk niet sterk genoeg meer om zich zo veel luxe te permitteren, dan worden de extra jonge koninginnen (-poppen) door het volk gedood, soms zelfs in directe tweestrijd tussen de jonge zusterkoninginnen. Met het oude volk op de oude plek  krijgt zo’n jonge koningin een droomstart, in een voldoende groot volk. Het volk leeft op een succesvolle plek omdat het volk anders nooit zo groot geworden zou zijn dat het kon zwermen.

Melden van bijenzwermen
Bijenvolken zwermen pas als ze groot en sterk genoeg zijn. In een mooie warme lente zie je de eerste zwermen al in april. De meeste zwermen verschijnen in mei en juni, en daarna nog sporadisch tot in september. Hoe eerder een zwerm in een nieuw nesthol kan starten, hoe meer kans dat ze aan het eind van de zomer een goede voorraad honing hebben om de winter door te komen.

Het is echter onbekend hoe het moment van zwermen verschilt tussen de jaren en tussen verschillende gebieden in Nederland. Mogelijk is de timing een voorspeller voor het overwinteringssucces. Om daar meer inzicht in te krijgen roepen Bijen@wur, de Nederlandse Bijenhouders Vereniging en De Natuurkalender het publiek en imkers op om bijenzwermen te melden op de Bijenzwermpagina van WageningenZoemt.nl. 

Wat doet de hangende zwerm?
Een zwerm strijkt met luid gezoem neer op een tak van een struik of boom, in een lantaarnpaal of zelfs aan een fiets. Een indrukwekkend geluid en een indrukwekkend verschijnsel. Spannend en leuk om mee te maken. Een zwerm kan niks meenemen behalve de voorraad honing die in hun honingmaagjes past. Om daar zuinig mee om te gaan doen bijen in de zwerm zo weinig mogelijk, eigenlijk niks.

De acht- tot tienduizend bijen verlagen zelfs hun lichaamstemperatuur om energie (=honing) te besparen. En ze wachten totdat er een besluit is gevallen over een nieuw onderkomen. Want dat is wat een paar honderd bijen ondertussen doen op de buitenkant van de zwerm: ‘discussiëren’ over de verschillende nestholtes die ze gevonden hebben, vervolgens samen bekijken en weer discussiëren. Zwermen blijven een paar uur tot een paar dagen lang hangen totdat ze een nestholte hebben die aan de eisen voldoet. Dan worden de andere bijen van de zwerm opgepord om zich klaar te maken voor vertrek, en binnen een kwartier zijn ze weg. 

Een bijenzwerm laten verwijderen
Hoewel een bijenzwerm er dreigend uit kan zien, is ze niet gevaarlijk. Bijen zijn er niet op uit om te steken en zeker niet als er geen honingvoorraad te verdedigen valt. Bijenhouders helpen u graag van de zwerm af. Op verzoek komen ze de zwerm scheppen en nemen hem mee om het volkje in een kast of korf onder te brengen. Je kunt het beste met de dichtstbijzijnde bijenhouders afdeling bellen. Klik hier voor een verwijzing naar een imker bij jou in de buurt.

Bijenfestival Wageningen Zoemt
Bijenexperts nodigen u uit om op 30 mei 2015 een bezoek te brengen aan het Bijenfestival ‘Wageningen Zoemt’ in de binnenstad van Wageningen. Tijdens het Bijenfestival leert u hoe u minimaal 10 duizend bijen kunt ondersteunen in hun battle om te overleven en in het bestuiven van wilde planten, fruitbomen en landbouwgewassen. In korte inspirerende presentaties leert u van alles over de bij en hoe particulieren, gemeenten, boeren en bedrijven bijen succesvol helpen. Er zijn uiteenlopende kijk-, doe- en proefactiviteiten op de informatiemarkt in het Torckpark. Om het leven en de strijd van de bij maximaal te ervaren wordt voor het eerst de nationale Bijenbattle gespeeld, een wereldwijde primeur. Teams van 8 personen kunnen zich via www.wageningenzoemt.nl opgeven.

Tekst: Tjeerd Blacquiere, Bijen@WUR, Wageningen UR; Frank Moens, Nederlandse Bijenhouders Vereniging en Arnold van Vliet, De Natuurkalender, Wageningen University