Anne Schulp: Pigment

Als je in een museum werkt, landt er zo nu en dan een kindertekening op je bureau. Bij mij zijn dat doorgaans tekeningen met dinosaurussen. Vaak zijn de dino’s groen, soms ook bontgekleurd, en een enkele keer lijkt het meer op een Rorschach-test of een ontspoorde Pollock. Eén ding is duidelijk: kinderen weten precies hoe dino’s er uitzagen. Ook over de kleur van deze uitgestorven dieren bestaat bij hen geen enkele twijfel. De inspiratie daarvoor komt ongetwijfeld uit de doos met speelgoeddino’s; het is daar immers altijd een kleurige boel.
 
Maar we wisten toch niets over de kleur van die uitgestorven dieren? Normaal blijven toch alleen de botten bewaard, de tanden, en wellicht wat snippers eischaal? Is vel niet iets wat juist heel snel verteert, nooit als fossiel bewaard blijft? Laat staan met pigment-deeltjes? Nou, vooruit… een héél enkele keer wil een karkas nog wel eens in écht fraai detail bewaard blijven – zoals bijvoorbeeld een heel bijzonder Psittacosaurus-fossiel uit China, dat zich in de collecties van het museum in Frankfurt bevindt.
 
Onderzoeker Jakob Vinther en collega’s beschreven deze dinosaurus onlangs in een artikel in Current Biology. Wat het fossiel zo bijzonder maakt, is dat de pigmentdeeltjes nog mooi bewaard gebleven zijn. Het dier was bovenaan donker, en aan de onderkant licht gekleurd. Een prachtig voorbeeld van countershading, slimme camouflage waarbij de lichte onderkant helpt de schaduw onder de buik te compenseren.
 
Subtiel detail: bij dieren die in open vlaktes leven werkt een scherpe lijn tussen donker en licht het fijnst, maar onder een bladerdak mag die overgang best wat diffuser. Dat laatste bleek bij dit fossiel het geval te zijn. “Een bosdino dus!”, schrijft team-Vinther.
 
Nu is dat deels oud nieuws, want die camouflage was al eerder door een andere onderzoeker opgemerkt, maar Vinther en collega’s wilden dat ook experimenteel bewijzen. En dus gingen ze aan de slag met een model van zo’n dino: ambachtelijk knutselwerk met een model dat ze vervolgens op allerlei manieren aanlichtten: op het open grasveld, én onder de bomen. Zo kwamen ze overtuigend op een countershaded bosdino uit.
 
Orka’s, pinguins en psittacosaurussen: als die listige schaduw-contracamouflage zich in ál die miljoenen jaren en in allerlei biotopen zo goed bewijst, is het tijd om de spuitbus uit de kast te halen, en die bontgekleurde plastic speelgoeddino’s een flinke opfrisbeurt te geven. Mooi klusje voor de kerstvakantie. Goed gecamoufleerd verwacht ik eindelijk rust in de speelgoeddoos!