Actieplan voor Rijn en Maas zodat vissen vrij kunnen trekken

Visvrije zones bij het Haringvliet, schonere schepen, betere vispassages en een verbod op het renoveren en het bouwen van waterkrachtcentrales. Deze maatregelen staan in een actieplan voor de Rijn en de Maas, dat volgende week in Groningen wordt gepresenteerd op een grote internationale rivierenconferentie (de Free Flow Conference).

Doel is om de natuur te herstellen te zorgen dat trekvissen als de zalm en de zeeforel minder vaak hun neus stoten in deze wateren. Het plan is een initiatief van natuurorganisaties Wereld Natuur Fonds, ARK Natuurontwikkeling en bureau Stroming en wordt na de conferentie ook aangeboden aan het kabinet.

De Rijn en de Maas moeten weer volledig kunnen stromen en vissen moeten weer ongehinderd naar zee kunnen zwemmen. Volgens het actieplan moeten de sluizen in het Haringvliet weer vaker op een kier, moeten er betere vispassages komen en moeten alle overbodige blokkades in onze rivieren verdwijnen. Ook zouden er bij grote sluis-en stuwcomplexen in de Maas en Rijn meer vrij stromende zijkanalen moeten komen.

Zalmen, palingen en andere trekvissen stoten gemiddeld bijna elke kilometer hun neus in Europese rivieren. Dat komt door de enorme hoeveelheid dammen, stuwen en sluizen die ons continent rijk is, gemiddeld 1 dam per kilometer rivier. Met alle gevolgen van dien voor de riviernatuur en de waterkwaliteit. Trekvissen als de zalm, zeeforel, paling, fint, maar ook de stekelbaars zijn door al die blokkades de laatste decennia verminderd in aantal of zelfs verdwenen uit onze rivieren. En dit heeft weer gevolgen voor visetende vogels.

Maar goed nieuws, veel voornamelijk kleine dammen zijn niet meer in gebruik. Terwijl ze wel zorgen dat rivieren niet meer stromen en trekvissen hun neus stoten en hun paaigebieden niet meer kunnen bereiken. In heel Europa gaat het naar schatting om tienduizenden dammen. Jaarlijks worden steeds meer van deze in onbruik geraakte bouwwerken verwijderd. In 2022 werd een recordaantal van 325 dammen uit rivieren in 16 Europese landen verwijderd. Dat is een stijging van 36% vergeleken met 2021. Koploper is Spanje, gevolgd door Zweden en Frankrijk. Dit blijkt uit cijfers van Dam Removal Europe. Deze Nederlandse organisatie publiceert aankomende maandag de cijfers over het aantal dammen dat in 2023 is verwijderd.

In 2030 moet in Europa een netwerk gerealiseerd zijn van minstens 25.000 km aan onbelemmerde rivieren. Althans dat staat in de inmiddels beruchte Natuurherstelwet van de Europese Commissie. Maar de wet is onlangs in de ijskast gezet, omdat net voor de finale stemming bleek dat meer lidstaten tegen dan vóór de wet zouden gaan stemmen. Het is onduidelijk of de natuurherstelwet überhaupt nog in stemming wordt gebracht. Met de natuurherstelwet wil de Commissie de natuurgebieden in Europa herstellen. In de wet staat dat er in 2030 herstelmaatregelen moeten komen voor 30 procent van de natuurgebieden die in slechte staat zijn. En in 2050 zou er voor 90 procent een herstelplan moeten zijn.

Nederlanders staan internationaal bekend om hun strijd tegen het water, een strijd die met de dijken, duinen en droogleggingen gewonnen leek te zijn. Maar met een stijgende zeespiegel en veranderend klimaat loopt bijna twee derde van Nederland opnieuw het risico om te overstromen. Hoe blijven we boven water? Menno Bentveld ziet hoe de natuur kan worden ingezet om droge voeten te houden. In veel gebieden gebeurt dat al. Van de Groningse Onlanden tot de Brabantse Biesbosch profiteren onder andere zeearenden, grote zaagbekken en ook de mens van deze natte gebieden.

Uitzending: zondag 14 april 2024 - 19.25 uur - NPO 2