Wat is de beste grap aller tijden?

‘Ik vind het een tamelijk onzinnige vraag: de beste grap, alsof daar objectieve criteria voor zijn’, zei Dit was het nieuws -presentator Harm Edens vorige week op deze plek. ‘Humor is in the eye and the ear of the beholder. Het verschilt per persoon en per moment waar je om moet lachen.’ Cabaretière Nilgün Yerli verwoordde het zo: ‘De beste grap bestaat niet. Soms vertel je een grap die niet goed valt. Is die grap dan per se slecht of is de ander er gewoon niet ontvankelijk voor? De vraag an sich is eigenlijk de beste grap.’

Ze hebben allebei gelijk en juist daarom is deze rubriek in het leven geroepen: anders dan het gezegde doet vermoeden, valt over smaak namelijk wél te twisten. Hartstochtelijk zelfs, hebben we gemerkt.

Zelf kreeg ik van een wanhopige cabaretier die maar niet tot een antwoord kon komen de onvermijdelijke wedervraag: wat is volgens jou de beste grap ter wereld? Ik heb daar lang over zitten tobben. Ik heb vaak moeten lachen om Rowan Atkinson, Buster Keaton en Charlie Chaplin, maar die vertelden geen grappen. Ik heb vaak gegrinnikt om de spitsvondigheden van Drs. P, Kees Torn en Theo Danes, maar dat zijn geen grappen. Misschien is de beste grap wel de oudste grap, bedacht ik later: die heeft de tand des tijds immers doorstaan. Volgens het Guinness Book of Records is de oudste grap ter wereld, vastgelegd op een kleitablet, zo’n vierduizend jaar oud. Het is een Soemerisch spreekwoord dat nieuwe echtgenoten waarschuwt voor hun winderige bruiden. Vrij vertaald: ‘Iets dat sinds mensenheugenis nooit is voorgekomen: een jonge vrouw liet geen scheet op de schoot van haar man.’ Een poep- en piesmop, hoe kan het ook anders. Ze hebben er in die tijd vast hard om moeten lachen, maar de beste grap is het beslist niet. Mijn definitieve antwoord aan de cabaretier was, na veel te lang hardop piekeren aan de telefoon, mijn eerste ingeving: Daar krijgt het ANP moeilijkheden mee van Herman Finkers. De cabaretier leest op droge toon een reeks oerflauwe nieuwsberichten voor. Ik licht er drie uit:

‘Sauna is goed voor astma. Uit een onderzoek is gebleken dat sinds astmapatiënten naar de sauna worden verwezen, het aantal astmapatiënten drastisch is gedaald.’

‘Op de Afsluitdijk is deze morgen een caravan van de weg geblazen. Honderdzevenenzestig mensen konden worden gearresteerd.’

‘De weersverwachting: er worden middagtemperaturen verwacht van één uur ‘s middags tot zes uur ‘s avonds.’

Enzovoort, enzoverder. Ik hoef alleen al aan bovenstaand nieuwsbulletin te denken en ik begin al te grijnzen. Veel cabaretiers kwamen, eveneens na lang wikken en wegen, uiteindelijk terecht bij de grap die hen het eerst te binnen schoot. De eerste grap waaraan je moet denken is dus misschien wel de beste grap, mogen we voorzichtig concluderen.

Welke grappenmakers werden het vaakst genoemd? Monty Python steekt er wat dat betreft met kop en schouders bovenuit. You’re all individuals , een scène uit hun cultfilm Life of Brian , werd maar liefst twee keer genomineerd, zowel door Claudia de Breij als Thomas van Luyn. Henk van Gelder nomineerde de sketch The funniest joke in the world (hoe kan het ook anders) van Monty Python’s flying circus . John Cleese wordt door verschillende ondervraagden in het bijzonder geroemd. Youp van ‘t Hek noemt hem ‘meesterlijk’ in Fawlty towers . Harm Edens zegt over diezelfde serie: ‘Cleese gaat ver. Tot over het randje. En komt ermee weg.’ Wat is dat toch dat we zo graag kijken naar Engelse humor? Thomas van Luyn heeft daar een eigen theorie over. ‘Máxima had gelijk: de Nederlander bestaat niet. Het ontbreekt ons aan een gemeenschappelijke canon, een gemeenschappelijke cultuur. Nederland is een bijeengeraapt landje, in de 19de eeuw verzonnen. Onze provincies hebben nooit echt bij elkaar gehoord. Ik denk dat Nederlanders jaloers zijn op die hele heldere culturele taal die in Engelse humor gerepresenteerd wordt en dat dus ook kunnen waarderen.’

Iets anders dat me is opgevallen, is dat de ondervraagden vaak met grappen komen die ze in hun jeugd (of in ieder geval als adolescent) voor het eerst moeten hebben gezien. Als je jong bent, ben je veel ontvankelijker voor nieuwe indrukken dan wanneer je oud bent, is mijn theorie. De wat oudere ondervraagden (Youp van ’t Hek, Kick van der Veer, Jacques Klöters) noemden respectievelijk Toon Hermans, Fons Jansen en Hans Kaart, terwijl de veertigers (Jan Beuving, Niels van der Laan, Vera van Zelm) Brigitte Kaandorp, Rembo & Rembo en Kristen Wiig voor het voetlicht brachten. Dat kan geen toeval zijn. (Finkers zag ik ook toen ik een jaar of dertien was.) Welke grappen zijn voor de eeuwigheid? Dat valt moeilijk te zeggen. De grap op het kleitablet is vierduizend jaar oud, maar echt grappig vinden we ’m niet meer. De duif is dood? Niemand van onder de vijftig kijkt nog naar Toon Hermans en zijn generatiegenoten: het tempo van de conferences ligt voor de snel afgeleide scroll-generatie veel te laag. Monty Python vinden we nog steeds leuk, maar die sketches zijn ‘pas’ vijftig jaar oud. Over nog eens vijftig jaar zal hen hetzelfde lot zijn beschoren als mijn held Buster Keaton: alleen bij een handjevol bewonderaars zal de komediegroep zo af en toe een glimlach op het gezicht toveren. Behalve het weer is niets is zo veranderlijk als het gevoel voor humor. Nee, de enige grap die de eeuwigheid in gaat, is de grap die volgende week door juryvoorzitter André van Duin wordt aangewezen als De Beste Grap Aller Tijden. Over smaak valt dan wel te twisten, maar niet over de uiteindelijke ridderslag van de Koning van de Lach.

De beste grap

Volgende week in deze gids onthulling van de winnaar door juryvoorzitter André van Duin.

Dit artikel komt uit VARAgids 36, vanaf dinsdag 3 september 2024 in de winkel, op de mat en in de app. Word abonnee.