The X-Files S01-09: monsters, mysteries en mythologie

Het is nu moeilijk voor te stellen, maar voor The X-Files in 1993 had eigenlijk nog niemand bedacht dat horror en sciencefiction ook prima werken in een tv-procedure-format; series waarin iedere week een nieuwe rechtszaak/misdrijf/medische casus centraal staat. De bedenker, Chris Carter, zou het zelf een paar jaar later nog een keer dunnetjes, en met iets minder succes, overdoen met Millennium (de tv-serie met Lance Henriksen uit 1996, niet de films naar de boeken van Stieg Larsson).

Meteen in de pilot wordt de nuchtere medisch inspecteur Dana Scully (de doorbraak voor Gillian Anderson) gekoppeld aan de meer esoterische psycholoog Fox ‘Spooky’ Mulder (David Duchovny, toen vooral bekend van de soft-erotische tv-serie Red Shoe Diaries). Mulder stond ooit een veelbelovende carrière bij de FBI te wachten, tot hij zichzelf uitriep tot hoeder van de X-Files: de afdeling binnen de FBI waar alle onverklaarbare en bizarre zaken terechtkomen.

Van buitenaardse hersenspoelende insecten (Folie á Deux, S05E19) tot moorddadige paddenstoelen (Firewalker, S02E09), van gedaanteverwisselaars (Small Potatoes, S04E20) tot Frankensteinmonsters (The Post-Modern Prometheus, S05E05), en van mysteries op een door nazi’s ingenomen cruiseschip (Triangle, S06E03) tot massamoorden in een onderzoekslab in Alaska (Ice, S01E08). Je kon het zo gek niet bedenken, of Mulder en Scully konden erover meepraten.

Naast het monster van de week was er ook een vaste rode draad, ook wel de Mythologie genoemd, die draaide om een grootschalig complot van een schimmige overheidsinstantie – aangevoerd door de Cigarette Smoking Man (William B. Davis) – en de aanwezigheid van buitenaards leven op aarde.

Terwijl in de Mythologie-afleveringen de paranoia vaak overheerste – “Trust No One!” – waren de op zichzelf staande afleveringen vaak vooral erg griezelig en goor. Toch kreeg de serie een relatief milde leeftijdsclassificatie (14+ in Amerika, 12+ in Nederland). Het maakte van The X-Files dan ook een goede overstaphorror voor jongeren die zichzelf inmiddels veel te volwassen vonden voor series zoals Are You Afraid of the Dark? (1990-2000), Eerie Indiana (1991) en Goosebumps (1995-1998). Een heel enkele keer werd er wel aan de bel getrokken. De aflevering Home (S04E02), zonder buitenaardse of bovennatuurlijke toets maar met incest, inteelt en infanticide, was zo traumatiserend dat de tv-zender FOX de aflevering, op één Halloween-marathon na, nooit meer heeft uitgezonden. De scène waarin Mulder en Scully de vrouw des huizes, ernstig verminkt en hevig protesterend, onder een bed vandaan trekken, zal je niet snel vergeten.

Juist dat soort scènes vormden de unieke kracht van The X-Files, dat een hele jongere generatie elke week iets om over te praten gaf tijdens de pauzes in de schoolkantine. Zeg, heb jij die aflevering al gezien van die man die een politieagent een hartaanval aanpraat (Pusher, S03E17)? Of die met de pratende tatoeage met de stem van Jodie Foster (Never Again, S04E13)?

De goed gecaste gastrollen hielpen ook. Zoals een jonge Giovanni Ribisi en Jack Black in D.P.O. (S03E03), waarin Ribisi bliksem aanstuurt. Of Tom Noonan (Manhunter) als een seriemoordenaar, die wellicht meer weet van de verdwijning van Mulders zusje van twintig jaar eerder (Paper Hearts, S04E10). Bruce Campbell ( Evil Dead ) komt voorbij als duivel (Terms of Endearment, S06E07), Lily Tomlin ( Grace and Frankie ) en Edward Asner (Up) zijn geesten (How the Ghosts Stole Christmas, S06E06) en Luke Wilson (Idiocracy) speelt een vampier (Bad Blood, S05E12). En dan is er de voorbestemde eerste ontmoeting tussen acteur Bryan Cranston en schrijver Vince Gilligan in Drive (S06E02) – een soort Speed maar dan met ontploffende hoofden in plaats van een ontploffende bus - die later samen Breaking Bad zouden maken. Peter Boyle (Everybody Loves Raymond, Young Frankenstein) speelt de titelrol in de misschien wel beste aflevering uit de hele serie, Clyde Bruckman’s Final Repose (S03E04), als een nukkige verzekeringsman met voorspellende gaven. (Seriemoordenaar tegen Bruckman: 'Waarom doe ik de verschrikkelijke dingen die ik doe?' Bruckman: 'Omdat je een moordzuchtige maniak bent.' Seriemoordenaar: 'Dat verklaart een hoop!').

Maar de belangrijkste reden van het succes is uiteraard de voortreffelijke casting van Duchovny en vooral – toen nieuwkomer - Anderson. Zelfs wanneer in de latere seizoenen Duchovny er steeds meer met de pet naar gooit, blijft Anderson, net als haar personage, altijd gedreven en professioneel. Opvallend detail: de studio had eerst een andere Anderson ingedachte: Pamela Anderson ( Baywatch ). Dan hadden de X-Files er toch heel anders uitgezien.