The Underground Railroad S01: de antithese van Gone with the Wind

Het is augustus, de katoenvelden in de Amerikaanse staat Georgia staan in bloei. Sprinkhanen vormen een strijkorkest. De zon schijnt volop. Een grote groep slaafgemaakte mensen oogst in de zinderende hitte vliegensvlug de groene akkers. Alsof ze worden achternagezeten door wraakzuchtige geesten. Niet dat het door een witte voorman bepaalde tempo wat uitmaakt: als het werk klaar is, is er altijd weer nieuw werk. Het weerbarstige en barbaarse leven voor slaafgemaakten laat zich – ergens halverwege de negentiende eeuw – omschrijven als een gebed zonder eind. Hoewel het bedrijven van religie juist in deze erbarmelijke tijden resulteert in hoop op hoop.

Die boodschap, die dualiteit, weerklinkt in elk shot van The Underground Railroad. Schoonheid en akeligheid zijn voortdurend verenigd, vormen een symbiose. Iets mag niet uitsluitend mooi zijn, het wordt steevast verbonden met iets onbestemds. Dat past ook goed bij het gelijknamige boek – de winnaar van de Pulitzerprijs voor fictie in 2017 – waar de film op is gebaseerd. Want het ondergrondse netwerk uit het échte Amerikaanse verleden – dat ervoor zorgde dat slaafgemaakte Amerikanen konden vluchten naar staten waar de slavernij werd afgeschaft – is in het boek en in het televisiedrama een letterlijk metrostelsel onder de zuidelijke staten.

Romancier Colson Whitehead voegde dit vleugje magisch-realisme toe aan zijn boek. En het werkt ook in het door Barry Jenkins ( Moonlight , 2017) geregisseerde en geadapteerde drama. Het verwijst naar de diepe gronden die stille wateren kunnen hebben, en ook naar ondergrondse zaken die het daglicht niet kunnen verdragen. The Underground Railroad bevat veel scènes gefilmd in het duister, waarin omineus gefluister de boventoon voert. Dat is ook logisch: wie de slavernij wilde ontvluchten, koos voor de maan als gids en de dichtbegroeide moerassen als dekmantel. Ook Cora (Thuso Mbedu) valt dit lot ten deel. Als ze op een dag vlucht van haar plantage, begint ze aan een wonderlijke en weerzinwekkende reis.

De plot van The Underground Railroad, waarin we ook zien dat Cora wordt achternagezeten door een bloedlustige premiejager (Joel Edgerton) en zijn hulpje Homer (Chase W. Dillon), is in het drama inferieur aan het beeld en de emotie die het beeld oproept. Alsof Jenkins het boek – en de slavernijgeschiedenis - heeft geabstraheerd; teruggebracht tot wisselend dromerige en aangrijpende scènes, die worden begeleid door de bij vlagen mierzoete en vaak overweldigende muzikale composities van Nicholas Britell. The Underground Railroad draait in die zin om kijken, meemaken, ervaren. En dat is niet altijd een even makkelijke ervaring.

In het medium dat traditiegetrouw misschien een iets hoger tempo hanteert, kiest Jenkins voor een cadans die je eerder zou verwachten in de cinema. Hij neemt de tijd. Veel tracking shots passeren de revue, afgewisseld door soezerige close-ups, opgelicht door de schitterende zon. Het is schilderachtig, maar vooral ook aangrijpend. Want dezelfde choreografie – die memoreert aan het werk van Terrence Malick en Andrej Tarkovski – passen Jenkins en zijn cameraman James Laxton toe op de gruwelijkheden, die ook een prominente plek in het verhaal krijgen; hoe de slaafgemaakte Cora en haar lotgenoten worden beschouwd als bezit en als zodanig worden behandeld. Hoe wreed de haat van de witte mens in feite was en soms is.

Je kan je namelijk niet aan de indruk onttrekken dat The Underground Railroad indirect verwijst naar het nu. Naar de uitzichtloosheid die veel zwarte Amerikanen ervaren. Alsof ze in een nachtmerrie leven waarin het spookt, zonder geesten. Jenkins’ drama voelt dan ook aan als een collectieve geschiedenis gevat in beelden. De filmmaker heeft er tien uur voor nodig om dit te bewerkstelligen. En de trein rijdt niet altijd door, en ontspoort af en toe. Met bedachtzame momenten tot gevolg, maar ook momenten van eentonigheid. Dat laatste misschien wel omdat de tiendelige reeks soms een afstompende werking heeft. Hoeveel leed kunnen onze ogen verdragen?

Dat is niettemin wellicht de crux van The Underground Railroad. Uitgebreid de tijd nemen – en spelen met de tijd en het tijdversloop – om een (gefictionaliseerde) episode uit de Amerikaanse geschiedenis te verbeelden, die tot in het nabije verleden vaak werd vergeten, of werd geromantiseerd. Denk bijvoorbeeld aan Gone with the Wind (1939): het 'romantische' slavernijdrama waarin de tragiek van slaafgemaakte Amerikanen nauwelijks te zien is. The Underground Railroad is daar, in zekere zin, de zeer welkome antithese van.