The Substance: sterke satire over schoonheid

The Substance is een geweldige body-horror-film over de vermeende vergankelijkheid van vrouwelijke schoonheid. De giftige gevolgen die de jacht naar eeuwige jeugdige schoonheid heeft, worden meedogenloos uitvergroot.

Schoonheid is natuurlijk subjectief, maar de jeugdige versie van schoonheid is wel, zoals het cliché wil, vergankelijk. Als je door de sociale druk om strak en dun te zijn niet langer tevreden bent met je 50+-lichaam en dito hoofd, kun je in de wereld van deze film een schimmig en snoeiduur product genaamd The Substance kopen en zelf injecteren. Het is een doodeng spulletje dat medisch volkomen ongeloofwaardig is, maar daar komt de film glorieus mee weg; je gaat totaal mee in het krankzinnige uitgangspunt. Nadat je de Substance hebt geïnjecteerd, baar je uit je rug een levende kopie van jezelf, qua lichaam én geest, maar dan een jaartje of dertig jonger. Vervolgens, via een vrij overzichtelijk proces van sondevoeding en andere verontrustende medische behandelingen, leven jij en je jonge zelf tegelijkertijd en in een soort symbiose: terwijl je oorspronkelijke oudere zelf in een coma aan de sondevoeding ligt, leeft de jongere en bloedmooie versie van jezelf het feestende, succesvolle en wilde leven dat je zo miste als 50-plusser. Na zeven dagen worden de rollen omgedraaid en gaat de jongere in coma en gaat de oudere ik door met het 50+-leven. Het is essentieel dat dat ritme niet wordt verstoord, want anders gaan beide lichamen eraan onderdoor. En ook is essentieel, zo benadrukt de telefonische klantenservice van het mysterieuze bedrijf dat The Substance levert, dat je niet vergeet dat er geen sprake is van een ‘ander’. De versies van jezelf zijn dezelfde en samen één persoon, met als het goed is dezelfde belangen.

Dat gaat uiteraard hopeloos mis. En smerig mis: de film is goor, met veel bloed en uitzinnige lichamelijke misvormingen. The Substance is ook vaak erg grappig en de oudere en jongere versies van de hoofdpersoon worden gespeeld door twee onverschrokken en zeer goed acterende actrices: Demi Moore en Margaret Qualley.

Demi Moore (Ghost, Indecent Proposal) was in werkelijkheid in de jaren negentig een sekssymbool. Op haar 62e ziet ze er prachtig uit, maar natuurlijk niet meer piepjong. In The Substance speelt ze een versie van zichzelf, genaamd Elizabeth Sparkle. Ooit was Elizabeth een populaire actrice met een Oscar en een ster op de Hollywood Walk of Fame, maar nu is ze de presentatrice van een succesvol fitnessprogramma op de Amerikaanse televisie. Aan het begin van The Substance wordt ze ontslagen door haar baas Harvey (een heerlijk hufterige Dennis Quaid), louter omdat ze te oud is. Harvey wil haar vervangen door een strak jong ding. Elizabeth is verdrietig en vernederd en als ze de Substance door toeval op het spoor komt, besluit ze de stap te wagen. Na de afgrijselijke rugbevalling wordt ze naakt wakker naast de eveneens naakte jongere versie gespeeld door Margaret Qualley. Al die naaktheid is essentieel en nogal ongewoon; beide actrices gaan daar volledig voor en het geeft de film, die expliciet over uiterlijk gaat, een extra en eerlijke dimensie die vaak op een bepaalde manier ontroert en tegelijk ongemakkelijk is, wat precies de bedoeling is van de filmmaker.

Die maker is de Française Coralie Fargeat. Dit is pas haar tweede film; de eerste was het bloedstollende en eveneens vaak smerige wraakdrama Revenge. Ook daarin toonde de regisseuse, die van beide films ook de scenario’s schreef, vrouwelijke seksualiteit en verleidelijkheid die zo in your face was dat het ongemakkelijk werd. Het heeft iets semi-pornografisch. In The Substance woon je als kijker zo ongeveer tussen de dijen en billen van Qualley als die steeds opnieuw haar work-outs doet. Er zijn meer parallellen tussen beide films: het bloed, het geweld en de algehele bad-ass sexyheid van de hoofdpersonages. Maar gratuit wordt het nergens, dat lichamelijke; het past bij het verhaal. Hoewel de bloed-orgie aan het eind van The Substance wel doelbewust gratuit is; Fargeat had duidelijk gewoon zin om in de climax een hele zaal vol tv-publiek met bloed te bespuiten als beide versies van Elizabeth Sparkle hun onvermijdelijke einde beleven.

Onvermijdelijk, want de jongere en oudere Elizabeth hebben natuurlijk helemaal niet dezelfde belangen. De jonge is het snel zat dat ze om de week in coma moet en wordt er doodmoe van dat de oude überhaupt bestaat en behandelt de comateuze oudere versie schandalig slecht: ze vergeet sondevoeding, sleept het lichaam naar een bergruimte omdat ze het niet wil zien en slaat alle voorschriften rond de Substance in de wind. Omgekeerd haat de oudere Elizabeth al snel het inmiddels succesvolle leven van de jongere, die meteen auditie doet voor de baan van de oudere in het fitness-programma en die baan ook krijgt. De jonge en de oude worden elkaars concurrentes. Geen symbiose meer, maar parasitisme en uiteindelijk vijandschap tussen oud en jong.

The Substance is een ongewone en opzienbarende film, met veel verwijzingen naar andere films (The Shining vooral), die misschien niet voor iedereen is, maar zeer goed gemaakt en volkomen uniek. En een niet-belerend commentaar op de absurde verering van uiterlijk, die zo sterk is dat ook degene die volledig voldoet aan het bijna onhaalbare schoonheidsideaal daaronder lijdt.

The Substance, vanaf donderdag 20 september 2024 in de bioscoop