Rampvlucht S01: in gesprek met Joy Delima

Foto credits: Mark de Blok

Stiekem had Joy Delima misschien iets meer verwacht van de internationale release van Dirty lines , de in Nederland zelf zeer goed ontvangen Netflix-serie over opkomst en ondergang van de sekslijn in de jaren 80. Maar behalve leuke berichtjes uit andere landen is er nog niets concreets uitgerold. Internationaal dan, want in Nederland zelf heeft Delima’s carrière een vlucht genomen. Al gebiedt de eerlijkheid te zeggen dat ze voor Dirty lines al flink aan de weg timmerde. Niet alleen als actrice, ook als columnist (met haar scherpe stukjes over seks wekelijks in Volkskrant Magazine ). Vanaf deze week is ze te zien in Rampvlucht , de nieuwe KRO-NCRV-serie over de Bijlmerramp, die in oktober dertig jaar geleden plaatsvond. Zelf was Delima nog niet geboren in 1992. Nu ze er inmiddels veel over weet, heeft gepraat met mensen die de ramp meemaakten, vooral met slachtoffers van destijds, is ze geraakt door de impact van het drama en hoe er in de nasleep is omgegaan met de getroffenen.

Eerst Dirty lines , nu Rampvlucht : is het toeval of heb je iets met die periode, eind jaren 80, begin jaren 90? Ik heb het contractueel vast laten leggen: ik wil alleen maar in films spelen die over de jaren 80-90 gaan. Geintje. Het is puur toeval. En de ene serie was nog niet af toen ik begon aan de andere. Zelf zeg ik weleens: ‘Marly die in Dirty lines nog studeerde, is in Rampvlucht dierenarts.’

In werkelijkheid was je zelfs nog niet verwekt toen de Bijlmerramp plaatsvond. Ik ben in 1994 geboren. Bijna twee jaar na de ramp. Ik moet eerlijk zeggen dat ik er pas jaren later, volgens mij toen ik al ver in de puberteit was, voor het eerst over hoorde. Wij woonden in Rotterdam en hebben geen familie in de Bijlmer.

Waarom is ervoor gekozen om van jouw personage een dierenarts te maken? Het verhaal in Rampvlucht wordt verteld vanuit drie perspectieven. Twee daarvan zijn gebaseerd op bestaande personen: Thomas Höppener speelt Trouw -journalist Vincent Dekker die zich destijds echt vast heeft gebeten in de ramp net als de inmiddels overleden Volkskrant -journalist Pierre Heijboer, gespeeld door Yorick van Wageningen. Asha, mijn personage is eigenlijk een samenstelling van verschillende mensen afkomstig uit de Bijlmer. Dat de scenarist haar dierenarts maakte, gaf mij handvatten. Ze is een introvert persoon, kan beter omgaan met dieren dan met mensen, maar heeft door haar werk in een praktijk in de Bijlmer wel heel veel contacten. Op haar spreekuur ziet ze steeds meer dieren met klachten, net als hun baasjes. Dat was in het echt eveneens zo: vlak na de ramp stierven er veel meer dieren. En bekruipt haar de vraag: zaten er echt alleen maar bloemen en parfum in het vliegtuig, zoals de autoriteiten zeggen?

Kun je de serie een complotthriller noemen? Toen ik het script kreeg, was mijn eerste reactie: is dit allemaal gebeurd? Ik wist weinig van de nasleep en al de vragen die onbeantwoord zijn gebleven. Het was een grote, absurde ramp, on-Nederlands eigenlijk, waarbij de afwikkeling heel veel reden tot complottheorieën gaf. Met de mannen in witte pakken, de Mossad, de vragen omtrent de lading van het vliegtuig. Rampvlucht is inderdaad een complotthriller geworden en een gedramatiseerde interpretatie van de werkelijkheid.

Er ligt veel nadruk op discriminatie – duidelijk geschreven vanuit het perspectief van nu. Jouw personage komt er bijvoorbeeld achter dat de schadevergoedingen voor de slachtoffers werden vastgesteld op basis van hun opleidingsniveau. Ook dat is in werkelijkheid zo gegaan. Mensen die laag waren opgeleid, of een uitkering hadden, kregen een heel lage schadevergoeding. En dan waren er nog mensen die illegaal waren of de taal niet goed spraken die amper iets kregen. Zo pijnlijk allemaal.

Ook racisme is flagrant in de serie. Zijn we in de dertig jaar die zijn verstreken verder gekomen vind jij? Ik weet het niet. Als je kijkt hoe het nu met de toeslagenaffaire gaat, dan krijg je het idee dat er helemaal niet zoveel is veranderd. Of laat ik het zo zeggen: de kern van het probleem is niet veranderd en de kern is racisme. Wat wel anders is, is dat er, onder meer door sociale media, meer aandacht is wanneer er iets gebeurt. Je kunt het makkelijker aanhangig maken. Al zie je daar dan weer een interessante ontwikkeling, namelijk hoe groter de antiracismebeweging, hoe harder racisme van zich laat horen. Wat je hoopt, is dat er in de politiek iets verandert, zodat doofpotten niet meer kunnen voortbestaan.

Er is destijds wel een parlementaire enquête geweest. Ja, zeven jaar later, maar toen werd nog ontkend dat er iets anders in het vliegtuig heeft gezeten dan bloemen en parfum. Dat de ziektes veroorzaakt werden door PTSS, posttraumatische stress.

In de eerste aflevering stort het vliegtuig neer. Draaiden jullie dat in de Bijlmer zelf? Ja en dat vond ik lastig, in die zin dat ik me steeds realiseerde dat de semifictionele wereld die we creëerden, niet voor iedereen fictief was. Er wonen nog steeds veel mensen die de ramp hebben meegemaakt.

Natuurlijk waren de bewoners op de hoogte gebracht, zodat ze niet zouden schrikken van het vuur en de ambulances. Maar dan nog. In de voorbereidingen heb ik gesproken met slachtoffers. Onder meer met een vrouw die haar twee kinderen bij de ramp heeft verloren. En dan kun je je nog zo goed hebben ingelezen, documentaires gezien hebben, maar als je echt met iemand praat, dan raakt het zo diep.

Er waren mensen die zich afvroegen waarom we de serie maakten. Het rijt wonden open. Maar er waren er ook veel die het belangrijk vonden. Het mag niet vergeten worden.

Je hebt heel veel waardering gekregen voor je rol in Dirty lines. Heb je het gevoel dat je carrière een vlucht heeft genomen sinds die serie? Rampvlucht was al opgenomen voordat Dirty lines uitkwam, dus ik heb deze rol niet in die zin daaraan te danken. Maar het is ontzettend fijn dat hij zo goed ontvangen is en ik ben heel trots, zowel op de serie als op mijn eigen rol. Naast Nederland is-ie inmiddels in 190 landen te zien. Ik had een beetje gehoopt dat er gelijk internationale interesse zou zijn, maar dan zie je toch dat Nederland als land klein is, ondanks zo’n gedurfd thema. Mensen kijken gewoon niet graag naar ondertitelde tv, vooral als het niet-Engelstalig is. Ik heb leuke reacties gehad. Positieve berichtjes uit bijvoorbeeld Argentinië en Italië, heel leuk.

Zowel Dirty lines als Rampvlucht staat op de longlist om genomineerd te worden voor de Kalveren. Ook de première van Rampvlucht is in Utrecht. Is dit een speciale editie voor jou? Het is niet alleen speciaal, het is echt de allereerste keer dat ik het festival bezoek. Ik vind het heel spannend. Mijn eerste keer, groen als gras.

Heb jij als zwarte actrice het idee dat er de laatste jaren iets is veranderd in de Nederlandse film- en tv-wereld? Ik ben in 2019 afgestudeerd aan de Toneelschool en ik denk dat dat een mooi moment was. Het diversiteits- en inclusiedebat is natuurlijk al langer bezig, maar het duurt dan weer een tijd voordat er echt iets gebeurt en ik denk dat als ik vijf jaar eerder was afgestudeerd het film- en toneelklimaat er zeker nog anders uitzag. We maken stappen. Je ziet steeds meer acteurs van kleur, niet alleen in commercials, maar ook in series en films. Nu is het belangrijk dat er scenaristen van kleur komen, zij kunnen ervoor zorgen dat er verhalen komen die divers en inclusief zijn. Je wil uiteindelijk dat het niet om kleur gaat, maar om representatie. Neem een serie waarin de hoofdpersoon homoseksueel is. Als dat dan het thema is waarover de reeks gaat, dan blijf je het als een probleem benaderen.

Terwijl het eigenlijk zou moeten zijn dat die man of vrouw zijn werk doet, maar toevallig gay is.

Dat dat geen issue meer is. Wat dat betreft vond ik mijn rol in Dirty lines heel geslaagd: het gaat er niet om dat Marly zwart is, ze is een zwarte vrouw, een Surinaamse in een witte omgeving, zonder dat het daar over gaat. In Rampvlucht is dat natuurlijk anders, maar dat is dan weer zo’n gelaagde rol. Het is niet dat ze daar hebben gedacht: er moet nog een zwart personage tussen de hoofdrolspelers. Volgend jaar komt de film Happy ending uit, daarin speel ik eveneens een heel fijne rol. Als ik dit soort scripts lees, maakt me dat gelukkig. Er staan geen platitudes in.

Er wordt geen Roti gegeten omdat iemand toevallig van Surinaamse afkomst is.

Kun je nog wat voorbeelden geven van series waarin het volgens jou goed is gelukt, die representatie zonder dat het er over gaat. Mijn lievelingsserie is wat dat betreft I may destroy you , van en met Michaela Coel. Dat is zo eigenzinnig. Ik geloof dat Coel Ghanees is, en natuurlijk vergeet je dat niet in de zin van dat je een zwarte vrouw ziet, maar het gaat niet over zwart-zijn. In Black-ish , een andere favoriet, een sitcom, gaat het wel meer over huidskleur, maar wat ik daar zo goed aan vind, is dat je ziet dat ze enorm veel hebben geïnvesteerd in haar en makeup. Vooral de oudste dochter heeft de mooiste kapsels. In Nederlandse series is er geen tijd voor vlechten of om kroeshaar goed te stylen. Er wordt dan vaak naar een pruik gegrepen. En er zijn nog steeds weinig visagisten die raad weten met kroeshaar. Maar je kunt niet ‘inclusief’ zijn met een kap -en grimeteam dat alleen maar Europees haar kan doen.

‘Het was een absurde ramp. On-Nederlands.’ En dat je als actrice aangewezen bent op jezelf. Bij fotoshoots zie ik het wel veranderen. Laatst heb ik een shoot gedaan voor Cosmopolitan. Dat was tof. Er was iemand geregeld die meedacht, die kon invlechten en raad wist met mijn haar. De filmwereld blijft wat dat betreft achter. Die is nog heel wit. Ik kan niet wachten tot daar mensen komen die raad weten met mij als zwarte acteur. Dat je in een stoel gaat zitten en weet dat het goed komt.

Iets anders: je hebt onlangs een boekencontract getekend. De columns over seks die je sinds ongeveer een jaar wekelijks voor Volkskrant Magazine schrijft worden gebundeld. Heb je een missie? Zeker. Ik begon met op een educatieve manier en vanuit mijn eigen ervaring over seks schrijven omdat ik vind dat onze seks-educatie niet goed is. Je leert nooit over de dingen waar het over zou moeten gaan, zoals over toestemming, maar ook niet over dingen die taboe zijn, zoals afscheiding of niet of moeilijk klaar kunnen komen. Dat probeer ik in mijn stukjes te doorbreken. Ik wil laten zien dat je niet de enige bent. Ik krijg heel veel reacties. Van jongeren, maar ook van oudere mensen, vrouwen die nooit een orgasme hebben gehad, mannen die zich realiseren dat ze weleens over een grens zijn gegaan.

Wij mensen vinden het altijd leuk en spannend om over seks te praten. Dat had ik ook. Maar het ging nooit over de dingen die misgingen of niet leuk waren. Ik dacht vaak: ik ben een weirdo, mijn lichaam is vreemd. Nu ik er open en eerlijk over schrijf en zoveel reacties krijg, heb ik meer zelfvertrouwen gekregen. In het jaar dat ik erover schreef, had ik toevallig een jaar lang geen seks. Juist door die afstand en het schrijven, zag ik wat ik ‘fout’ deed, waar het toch steeds misging. Ik heb het idee dat ik beter ben geworden in het voor mezelf en mijn eigen genot opkomen en dat ik beter heb leren communiceren. Dat is het doel van mijn columns: meer inzicht krijgen in je seksleven, erbij stilstaan en erover praten.

Je bent open over je pestverleden als kind. Voelt je succes als een lange neus naar de pestkoppen van vroeger? Het is niet per se zo dat wanneer het carrière-wijs goed gaat, het goed gaat met mij als persoon. Ik moet veel werk stoppen in mijn mentale gezondheid, wat deels een gevolg is van mijn verleden waarin ik inderdaad gepest ben. Het klinkt gek, maar dat het zo goed gaat in mijn werk, wekt bij mij juist een andere reactie op. Ik voel me daneen­imposter,eenbedrieger, twijfel altijd aan mijn kunnen.

Wat voor mij een van de belangrijkste dingen van succes hebben is, is dat ik eerlijk wil blijven. Het is zo makkelijk om alleen maar de leuke dingen te laten zien, de shoots, de rode lopers. Juist door eerlijk te zijn, krijg je zoveel terug. Het is niet goed als je geen eerlijke verhalen hoort over geestelijke gezondheid of over seks, als je altijd maar denkt dat het bij anderen perfect is. Ik wil daar niet aan meewerken, want ik weet wat voor invloed dat op mij had toen ik jong was.