Lost: de hitserie die televisie innoveerde

Van 2004 tot 2010 werden alle registers opengetrokken, tijdens de zes seizoenen van het zinderende en overweldigende mysterie.

Lost leek bij de presentatie in 2004 op een soort eigentijdse Robinson Crusoe, over een groep overlevenden van een vliegtuigcrash op een tropisch eiland in de Grote Oceaan. Een vlucht van Sydney naar Los Angeles – Oceanic Airlines Flight 815 – ontaardt halverwege in een ramp waarbij een deel van de inzittenden omkomt. Al snel blijkt de televisieserie méér dan dat; het is een soort allegorie voor escapisme; een vlucht naar de idylle die bij vlagen verwerd tot een nachtmerrie, met een ‘Smoke Monster’ en esoterische ijsberen.

De zes seizoenen, in totaal 121 afleveringen, zijn nu te zien bij Netflix. Ze waren enige tijd überhaupt bij geen enkele vod-aanbieder te zien, en dat is toch een schrijnende constatering. Want zonder Lost hadden latere televisiedrama’s als Breaking Bad en Mad Men geen bestaansrecht gehad. De complexiteit van het verhaal, de vele filosofische en culturele verwijzingen en de uitstekende casting maken de serie tot een hoogtepunt in de televisiegeschiedenis.

Het eiland waar de overlevenden van de vliegtuigramp stranden is eveneens de thuisbasis van een researchproject genaamd The Dharma Initiative. Allerlei wetenschappen worden gebezigd in een keur aan onderzoeksstations in de jungle. Dit fictieve element leidde toentertijd en tot vandaag de dag tot de nodige speculatie: is Dharma een metafoor voor de Illuminati? Een genootschap dat de geheimen des levens als sinds jaar en dag weet, maar voor zichzelf houdt? Daar draait Lost natuurlijk om; om complottheorieën. De wereldlijke chaos is uiteindelijk maar een farce die volgens de overlevering doelbewust in stand wordt gehouden door een groep belanghebbenden die allang weet hoe ze orde moeten scheppen.

En Lost draait om de dualiteit van religie en wetenschap. Misschien wel een typisch Amerikaanse aangelegenheid. De twee gaan immers lang niet altijd hand in hand, en personages moeten kiezen tussen de ratio en het hart; het cerebrale en het emotionele. Ook in The Dharma Initiative, waarin harde wetenschappen en kwakzalverij zijn verenigd, spelen deze issues.

Zijn het de winnende nummers uit de loterij? Of verklaren deze cijfers het ontstaan (en uitsterven!) van de mensheid? Dat is zo treffend aan Lost: een fenomeen kan bij nader onderzoek slechts een banaal iets zijn; een maagkramp die aanvoelt als een hartaanval. Tegelijkertijd is er de suggestie dat de nummers – die wel degelijk een diepere betekenis hebben – misschien ook synoniem zijn met de formule der formules. Een beetje zoals Einsteins relativiteitstheorie, maar dan louterend, spiritueel. Dat zweverige gevoel gaf Lost de kijker ook voortdurend. Alsof de showrunners, Jeffrey Lieber, J.J. Abrams en Damon Lindelof (Watchmen), de wijsheid in pacht hadden; alsof ze al wisten hoe de gefictionaliseerde toekomst eruit zou zien.

Ironisch genoeg, en dat is knap geschreven, was de toekomst – in latere seizoenen – ongewis. Oftewel: waar het lijkt alsof Lost een puzzel is met een duidelijk vooraf bedacht begin en einde, blijkt het tegendeel waar. Abrams en de zijnen moesten lang en breed nadenken over het slotstuk; het zesde seizoen.

Om succesvol te zijn als televisiescenarist is een goede casting het halve werk. Zou Abrams bewust zijn van het feit dat het succes van Lost als neveneffect heeft dat sommige acteurs tot hun dood met het drama zullen worden geassocieerd? Veel castleden hebben zich sinds Lost losgeweekt van hun rol, al geldt dat echter niet voor iedereen. Josh Holloway, de zwoele cowboy Sawyer, mocht na Lost opduiken in reclames voor modemerken én in een speciaal voor hem gemaakt vehikel: Intelligence. Veel had het niet om ’t lijf. Jorge Garcia, de aaibare Hurley, kreeg vrij snel na Lost een sleutelrol in de politieserie Hawaii Five-0 (Hawaii was ook de eilandengroep waar Lost werd gefilmd).

Evangeline Lilly, de strijdbare Kate, mocht na Lost acte de présence geven in een tweetal Hobbit-films en ontpopte zich als superheld Wasp, in een trits aan Marvel-films. Terry O’Quinn, de wijsgeer Locke, was al voor Lost een veelgevraagde acteur, en speelde nadien in een waslijst aan titels. Matthew Fox, hoofdrolspeler Jack, speelde na Lost nog in vier speelfilms, maar was van 2015 tot 2022 nergens in te zien. Hij is misschien wel degene die het meest is vergroeid met Lost. Naveen Andrews, de vertolker van Sayid, kreeg na Lost juist een hoop aanbiedingen, en schitterde in Sense8 en Instinct.

Escapisme brengt ook met zich mee dat sommige fenomenen – zoals ook religie, in zekere zin, in de Lost-context – nu eenmaal onverklaarbaar zijn. Dat gold in Lost aanvankelijk bijvoorbeeld voor de ijsberen. Want wat hebben die in hemelsnaam te zoeken op een tropisch eiland? Daar sterven ze toch van de broeierige hitte? Niettemin fungeerden de beesten als zogeheten MacGuffins; verhaalelementen die maar een doel hebben: het voortstuwen van de plot. Terwijl je je als kijker afvroeg: hoe zit dit precies? Maar de ijsberen waren er om de algehele onbestemde sfeer te onderschrijven.

Later kregen we een nauwgezette toelichting op de aanwezigheid van de dieren – natuurlijk geïntroduceerd door The Dharma Initiative, voor wetenschappelijk onderzoek. Maar Abrams en zijn schrijversteam waren meesters in het scheppen van wanorde, om de kijker op het verkeerde been te zetten; zie ook het ‘Smoke Monster’, dat vanuit de jungle de status quo ontregelt.

(Let op, spoilers) Lost was – eerlijkheid gebiedt mij te zeggen – uiteindelijk óók een teleurstelling. In het laatste seizoen werd gesuggereerd dat Jack, Hurley en Kate en al die andere personages, zich al die tijd in een soort vagevuur begaven (dit is een simplificatie, maar toch). Het mes snijdt aan twee kanten, zo moeten de schrijvers hebben gedacht. Want hoewel Lost zich met alle tijdreizen, flashforwards en flashbacks begaf aan de frontlinie van wat op verhaaltechnisch niveau mogelijk was, sneden ze zichzelf uiteindelijk wel in de vingers. Het is alsof je een doolhof maakt waarvan je de uitgang niet meer kan vinden – en dan knip je met een heggenschaar maar een nieuw pad.

Emily Nussbaum, de televisiecriticus van het gezaghebbende tijdschrift The New Yorker, omschrijft dit met verve in haar onlangs verschenen essaybundel I Like To Watch. Lost was in haar ogen eerst een overweldigende televisieserie, maar in retrospectief ook een show waarbij het feit dat het einde zo’n teleurstelling was gaandeweg ging domineren. Misschien moeten we dan maar het devies aanhalen dat de reis beter is dan de eindbestemming – want wat was Lost sprankelend, verfrissend en innovatief. Het is bijna jaloersmakend dat er televisiekijkers zijn die de perikelen rondom Jack, Locke en Kate nog nooit hebben gezien.

Lost S01-06, vanaf donderdag 15 augustus 2024 op Netflix