Leaving Neverland: schandvlek op het blazoen van een pop-icoon

Foto credits: VPRO

Idolatrie binnen popmuziek blijft een vreemd fenomeen. In de entertainmentwereld kan de wolk van roem, excentriciteit en geld een ondoordringbaar bastion creëren, waardoor een artiest wordt beschermd. Tot op het heden fungeerde de magistrale popster Michael Jackson als de blauwdruk voor moderne en opkomende popartiesten. De vier uur durende documentaire Leaving Neverland is een visuele aanslag op de nalatenschap van het pop-icoon.

In onze huidige informatiemaatschappij is de maatschappelijke invloed van de #MeToo-beweging onvermijdelijk. Het is een tijd waarin men openstaat om te luisteren naar de verhalen van slachtoffers. In de Amerikaanse entertainmentindustrie wordt het machtsmisbruik van de (overwegend mannelijke) daders – van Harvey Weinstein en Kevin Spacey tot Bill Cosby, en meer recent R. Kelly – aan de kaak gesteld. Nu komt wederom het, mogelijk grensoverschrijdende, gedrag van popster Michael Jackson ter sprake.

Jacksons creatieve ethos waarmee hij experimenteerde, en muziek en dans transformeerde, lanceerde hem in de jaren tachtig naar de wereldwijde top. Het personage dat hij buiten het podium naar het publiek toe projecteerde was van een altruïstische artiest die begaan was met het onrecht in de wereld. Hij doneerde onder meer veel aan goede doelen, organiseerde op zijn landgoed Neverland activiteiten voor kinderen uit achterstandswijken, en zette zijn eigen charitatieve instelling op.

Voor velen was het makkelijk om op te gaan in de illusie van authenticiteit van het pop-icoon. In zijn ruim veertigjarige carrière waren er terugkerende beschuldigingen jegens de popster, en werd hij tweemaal daadwerkelijk aangeklaagd. Jackson trof een schikking in 1993 en betaalde het vermeende slachtoffer en zijn familie, de dertienjarige Jordan Chandler, 20 miljoen dollar; en in de tweede rechtszaak, uit 2005, werd hij vrijgesproken. De popster heeft altijd volgehouden dat hij onschuldig was. In 2002 vertelde hij aan journalist Martin Bashir, in de omstreden documentaire Living with Michael Jackson, dat er niets mis mee was om popcorn te eten, films te kijken tijdens een Neverland-slaapfeestje, en het bed te delen met zijn jonge gasten.

Leaving Neverland suggereert dat er meer schuilgaat achter Jacksons altruïsme. De Britse regisseur Dan Reed geeft de voormalige familievrienden van Jackson, James Safechuck en Wade Robson, samen met hun partners en enkele familieleden, de kans om hun verhalen te vertellen.

In 1987 werd de achtjarige James Safechuck ingehuurd om te acteren in een Pepsi-commercial. De jonge James was niet echt een fan van Jackson, maar er was een klik, en de ontmoeting leidde ertoe dat de popster hem meenam op toer als danser. In hetzelfde jaar won de vijfjarige Wade Robson een Michael Jackson-danswedstrijd in een lokaal winkelcentrum in Brisbane, Australië. De eerste prijs was de mogelijkheid om zijn idool backstage te ontmoeten, maar Jackson was zo gecharmeerd van de kleine danser dat hij Robson uitnodigde op het podium. Er ontstond met beide kinderen een ogenschijnlijk organische vriendschap. Robson onderhield zijn band met Jackson en verhuisde enkele jaren later samen met zijn moeder en zus naar Los Angeles, terwijl de Safechucks de popster vaak in hun huis ontvingen.

In de kern is Leaving Neverland een verhaal van twee gebroken mannen die worstelen met trauma. Reed ondersteunt de persoonlijke verhalen van Safechuck en Robson met geluidsopnamen van telefoongesprekken, archiefbeelden, familiefoto’s, overvloedige brieven en faxen, en persoonlijke items zoals gouden kinderringen. Het illustreert de innige relatie die de popster had met beide mannen (en hun directe familie).

Opmerkelijk zijn de overeenkomsten tussen Safechucks en Robsons ervaringen: het zijn jongens uit disfunctionele gezinnen uit een lagere sociaaleconomische klasse, die werden overrompeld door Jacksons beroemdheid, zijn overvloedige persoonlijke aandacht en zijn koosnaampjes (‘Applehead’ voor Safechuck en ‘Little One’ voor Robson). De moeders waren makkelijk beïnvloedbaar met cadeaus – de Safechucks kregen bijvoorbeeld een huis. Het patroon van grooming, de – zo stellen ze – grafische seksuele ontmoetingen, en de verlammende angst dat iemand er ooit achter zou komen wat zij hadden gedaan.

Het wrange aan het gedetailleerde relaas van de mannen is dat nog steeds de liefde doorsijpelt die ze voor de popster hadden. Het is één van de redenen waarom ze hem verdedigden tijdens de rechtszaak uit 1993 (en Robson wederom in 2005), en waarom het zo lang duurde voordat ze eerlijk tegen zichzelf konden zijn – zoals Amanda, Robsons vrouw, opmerkt: ‘Liefde is zo krachtig.’ Het is voor allen een interne worsteling om de muzikale held te verenigen met de lieve, maar grensoverschrijdende familievriend.

Toch dient een kanttekening te worden gemaakt bij de documentaire. Het is een narratief zonder opsmuk, maar het is aan de lange kant – de meerdere droneshots van Los Angeles, en het segment over Robsons vader konden achterwege worden gelaten. Daarnaast toont Reed een eenzijdig verhaal. Als filmmaker diende hij toch commentaar van de tegenpartij te vragen. Jackson kan weliswaar geen weerwoord meer geven, maar zijn familie, het personeel van Neverland, en de rechercheurs en openbare aanklagers uit zijn rechtszaken, wel.

In het nummer Tabloid Junkie uit 1995 zingt Jackson: ‘Alleen omdat je het in een blad leest /Of het op TV ziet / Maakt het nog niet (de) waar(heid)’. Misschien, maar de tweedelige documentaire Leaving Neverland laat in ieder geval een onuitwisbare schandvlek achter op het nalatenschap van de icoon.