Peter Reiss over zijn vriend/Zomergast Jaap Goudsmit

Peter Reiss (hoogleraar Inwendige Geneeskunde) over zijn vriend/Zomergast Jaap Goudsmit, die hij al bijna veertig jaar kent vanwege het onderzoek naar hiv.

Het is jaren geleden als het bestuur van de Stichting Aids Research Amsterdam vergadert in het AMC in Amsterdam en Jaap Goudsmit de kamer binnenstapt. Hij is gekleed in een korte broek. Nonchalant draagt hij een plastic boodschappentasje. ‘Hoi!’ zegt hij. Direct vult hij de kamer. Alle ogen zijn op hem gericht. Op hem en het plastic tasje.

De inhoud ervan: een mummie. Van een kat, als ik me het goed herinner. De mummie moet als illustratie dienen voor de steun die Jaap aan de stichting vraagt voor zijn plan om op expeditie te gaan naar Egypte. Een expeditie bedoeld om apenmummies te vinden en in hun dna te zoeken naar sporen van voorlopers van hiv, het humaan immunodeficiëntievirus dat aids veroorzaakt. Ik herinner me het verhaal, ook omdat het de wetenschapper Jaap (die ik nu al bijna veertig jaar ken) zo typeert: origineel, ondernemend. Het onderzoek naar hiv is de rode draad die ons verbindt.

Begin jaren 80, toen de aids-epidemie in volle hevigheid ook in Amsterdam zichtbaar werd, waren Jaap en zijn vrouw Fransje van der Waals net terug uit de VS. Jaap had aan de National Institutes of Health (NIH) onderzoek gedaan met D. Carleton Gajdusek, Nobelprijswinnaar voor zijn onderzoek naar kuru, een zeldzame hersenziekte. Jaap zelf deed bij Gajdusek onderzoek naar de mogelijke overdraagbaarheid van de ziekte van Alzheimer. 

In 1983 werd bekend dat een nieuw virus was geïdentificeerd als de oorzaak van aids, een virus dat later de naam hiv kreeg. Met deze wetenschap werd het mogelijk om testen te ontwikkelen, waarmee kon worden aangetoond of iemand antistoffen had ontwikkeld tegen het virus, als teken van besmetting. Jaap wist in zijn laboratorium in het AMC zowel een dergelijke antistoftest te maken, als een test die de aanwezigheid van één van de eiwitten waaruit hiv is opgebouwd kon aantonen, als maat voor de hoeveelheid virus zelf. Het belang van dergelijke testen is ook nu weer aan de orde met de coronaviruspandemie. Die eerste hiv-testen van Jaap waren de aanleiding voor mijn eerste contact met hem. 

Een andere collega, Joep Lange, speelde hierbij een wezenlijke rol. Joep en ik kenden elkaar uit de studietijd en waren allebei in Amsterdam kort daarvoor begonnen aan onze opleiding tot internist. Joep was betrokken geraakt bij het onderzoek naar hiv in Jaap’s laboratorium. Via Joep wist Jaap dat ik in 1983, twee maanden voordat de ontdekking van hiv bekend werd, gepubliceerd had over een bijzondere patiënt die ik eind 1981 had gezien. Deze had toen verschillende ziekteverschijnselen die helemaal pasten bij aids, maar was volkomen onbegrepen spontaan ook weer beter geworden.

Lees verder in VARAgids 32-33 vanaf pagina 23.