Interview: in gesprek met de makers van Het jaar van Fortuyn

Foto credits: AVROTROS / Mark de Blok

Een van de eerste scènes van Het jaar van Fortuyn speelt zich af aan de rand van Schiphol. Een vliegtuigspotter met een snorretje zit met zijn verrekijker naar de lucht te turen. Dan richt hij zijn blik in de camera: ‘Kijk, vrede is niks meer dan een periode tussen twee oorlogen in. En hoe langer die periode duurt, hoe minder ik er gerust op ben. Het klinkt misschien een beetje vreemd, maar ik zit hier eigenlijk op de uitkijk.’ Onderin beeld verschijnt de naam Mat Herben, ‘redacteur personeelsblad Koninklijke Luchtmacht’. Herben wordt met subtiel Haags accentje gespeeld door acteur Fedja van Huêt. Aan de hand van deze verteller, de latere fractievoorzitter van de Lijst Pim Fortuyn (LPF), wordt de kijker meegenomen naar de Nederlandse verkiezingsstrijd in 2001 en 2002.

De nieuwe dramaserie Het jaar van Fortuyn toont in geuren en kleuren hoe de Tweede Kamerverkiezingen van 2002 uiteindelijk verliepen. De makers richten zich op de strijd tussen de nieuwe Pvda-lijsttrekker Ad Melkert (Ramsey Nasr) en Pim Fortuyn (Jeroen Spitzenberger), die zijn politieke debuut maakte als lijsttrekker van Leefbaar Nederland, maar na een conflict aldaar zijn eigen Lijst Pim Fortuyn (LPF) oprichtte. Regisseur Michiel van Jaarsveld stond aan de wieg van de serie: ‘Eerst ging het project alleen over het leven van Pim Fortuyn’, vertelt hij. ‘Ik heb voorgesteld om er een strijd Fortuyn versus Melkert van te maken. Omdat ik vond dat we het daarmee echt spannend konden maken. Op dat uitgangspunt hebben scenarioschrijvers Pieter Bart Korthuis en Nathan Vecht voortgeborduurd.’

Pieter Bart Korthuis: ‘We focussen op het jaar dat alles veranderde, vanaf de aanslagen op de Twin Towers op 11 september 2001, via de moord op Pim Fortuyn op 6 mei tot aan de Tweede Kamerverkiezingen op 15 mei 2002. We maakten toen de opkomst van het populisme mee. De geschiedenis van Pim Fortuyn bleek een voorbode te zijn van wat er later in de rest van de wereld zou gebeuren: Brexit, de verkiezingswinst van Donald Trump. De overgang van de oude naar de nieuwe politiek. De ontevreden burger is een vaststaand gegeven geworden. In de jaren 90 hadden we de zekerheid van een sterke, groeiende economie. Na de val van het communisme eind jaren 80 had het establishment het gevoel dat de democratie aan het winnen was en over de hele wereld zou worden uitgerold. Inmiddels zijn we wreed uit die droom ontwaakt. Dat zie je met de oorlog in Oekraïne nu helemaal.’

De serie zit vol met bekende personen en bekende acteurs, zoals Thijs Römer in de rol van spindoctor Kay van de Linde en Carly Wijs als Pvda-politica Gerdi Verbeet. Het jaar van Fortuyn heeft een moderne, heel frisse en vlotte vertelvorm vol terug- en vooruitblikken, titelkaartjes in beeld en acteurs die zich tot de camera richten. Regisseur Van Jaarsveld: ‘We zijn geïnspireerd door de films van de Amerikaanse regisseur Adam Mckay, zoals The big short over de kredietcrisis en Vice over de Amerikaanse vice-president Dick Cheney. Mckay schuwt niet om verschillende vertelvormen te mengen. Maar we zijn ook beïnvloed door dramaseries als The people vs OJ Simpson en House of cards , wat je ziet aan bijvoorbeeld Mat Herben die rechtstreeks in de camera spreekt.

Het thema is serieus en het drama overheerst, maar er is ook veel lichtheid en humor in Het jaar van Fortuyn beland. Korthuis: ‘Wanneer Nathan Vecht en ik samenwerken belandt er sowieso humor in een serie. Het is onze favoriete stijlvorm. Maar de humor komt hier ook voort uit wat we vertellen: de gebeurtenissen zijn soms zo absurd.’ Wel probeerden de makers er geen imitatieshow van te maken. Van Jaarsveld: ‘We hebben altijd weg willen blijven van de satirische benadering à la Koefnoen. Een verhaal vertellen is echt iets anders dan een sketch. Je moet je personages geloofwaardig krijgen. We spraken met de acteurs af dat het niet ging om een exacte imitatie van een persoon. Ze moesten proberen om het gevoel van het personage in zichzelf vinden. Neem Jeroen Spitzenberger: hij benadert de persoon Pim Fortuyn van binnenuit, niet alleen in gebaartjes en stem.’

De toegevoegde waarde van een dramaserie is daarbij dat je gebeurtenissen achter de schermen kunt invullen. Korthuis: ‘We kennen allemaal de bekende nieuwsbeelden. Maar wat gebeurde er als de camera uitstond en de mensen zich ongezien waanden? Hoe raakt het de politici persoonlijk, wat zijn de gevolgen voor hun gezins- en liefdesleven? Hoe waren machtsverhoudingen binnen een partij in de achterkamertjes?’ Van Jaarsveld: ‘Het is hierbij ons streven geweest om zo waarachtig mogelijk te zijn. We hebben veel research gedaan en met betrokkenen gesproken om te achterhalen hoe de omgang onderling was, hoe de dagen van de campagnes eruit zagen.’

Het jaar van Fortuyn draait niet alleen om de bekende politici zelf. Vanaf de tweede aflevering wordt er ook gekeken naar wat er in de maatschappij gebeurde. We volgen dan onder meer een Marokkaans-Nederlandse krantenbezorger, de chauffeur van Ad Melkert en een koppel van Pim Fortuyn-fans uit een nieuwbouwwijk. Korthuis: ‘We wilden niet alleen naar die Haagse kaasstolp kijken, zoals je vaak hebt bij politiek drama, maar een veel bredere visie op de samenleving geven. We tonen het perspectief van het kamp van de zittende politiek én dat van de Fortuyn-aanhangers.’ Van Jaarsveld: ‘De vraag waarom Fortuyn zoveel stemmen kreeg vind ik interessanter dan wat ik precies vond van zijn standpunten. In de serie kijken we naar Nederland: wat voor gevoelens leefden er en waar kwamen ze vandaan? Twintig jaar later is dat nog steeds belangrijk. Ook tijdens de pandemie zagen we weer de hevige polarisatie, waarbij twee groepen kwamen tegenover elkaar stonden.’

Ook Korthuis wilde beslist geen pamflet maken voor het linkse danwel het rechtse kamp. ‘Je moet beide partijen serieus nemen, hun zwakheden én sterke punten laten zien. Hierbij is comedy ook een heel goed middel. Er is zo’n enorme verharding in de maatschappij. Mensen staan met de rug tegen elkaar. Humor maakt het mogelijk om met iets meer mededogen naar elkaar te kijken. Om iedereen in zijn menselijkheid te laten zien.’