'Een van ons' draait niet om wie de dader is, maar om de impact van haar dood

De CANAL+-serie Een van ons, gebaseerd op de moord op Marianne Vaatstra, draait niet om wie de dader is, maar om hoe groot de impact van haar dood was op een dorp.

Op 18 november 2012 kwam er een einde aan een mysterie dat niet alleen het Friese dorpje Veenklooster, maar eigenlijk heel Nederland bijna dertien jaar in de greep hield. Wie had de zestienjarige Marianne Vaatstra verkracht en vermoord? In eerste instantie wezen veel inwoners naar het lokale azc. Maar uiteindelijk bleek, na toentertijd revolutionair DNA-verwantschapsonderzoek, dat lokale boer Jasper S. de dader was. Geen vreemde dus, maar één van ‘ons’.

Vanaf dat moment broeide er iets in het hoofd van scenarist Willem Bosch, bekend van series als Penoza, The spectacular en Nood. ‘Ik zag geen whodunnit voor me, want iedereen in Nederland weet hoe de zaak is afgelopen,’ legt hij uit. ‘Het moest geen Baantjer worden, met agenten die verdachten verhoren en vingerafdrukken nemen. Maar de hele plot áchter de moord fascineerde mij enorm. Hoe heeft die man twaalf jaar lang met een enorm geheim rondgelopen terwijl hij ondertussen zag hoeveel impact zijn daad op de gemeenschap had?’

En niet alleen op het dorp zelf, voegt de scenarist daaraan toe: ‘Wat er toen in Friesland gebeurde was een soort ouverture voor het Nederland waarin we nu wonen. Alle grote thema’s van onze tijd staken daar in dat dorp opeens de kop op: het verzet tegen asielzoekers, de opkomst van extreemrechts, wappies, complotdenkers.’

Bosch bepleit dat je in de jaren na de moord het Nederland van de 21e eeuw zag ontstaan: ‘Deze droevige gebeurtenis vormde een heel dankbare voedingsbodem voor al die thema’s die nu helaas niet meer weg te denken zijn uit onze samenleving.’

Het plan van Bosch vond met- een gehoor bij producent Pieter Kuijpers, die zichzelf met onder meer de film TBS en de serie Van god los een Nederlandse pionier in het crimegenre mag noemen.

‘Je zou een psycholoog moeten vragen waar mijn fascinatie voor misdaad en daders vandaan komt,’ lacht hij. ‘Heel vaak als je in de krant leest over een moord overheerst de verbazing: hoe kan iemand zoiets nou doen? Maar wanneer je je meer in zo’n zaak verdiept, blijkt meestal dat er heel menselijke verhalen achter schuilgaan.’

Motieven zijn doorgaans terug te leiden op zaken die voor ieder mens herkenbaar zijn, zoals familie, vriendschap, liefde of miskend worden. ‘Moord blijkt uiteindelijk heel menselijk,’ zegt Kuijpers. ‘Dat maakt het doodeng, maar ergens ook geruststellend. Een moord komt zelden zomaar uit de lucht vallen.’

De makers verrichtten voor de serie uitgebreid onderzoek naar de moord op Vaatstra. ‘We hebben alle betrokkenen en nabestaanden benaderd, maar niemand voelde de behoefte om zelf mee te werken aan het project,’ vertelt de producent. ‘Maar er zijn ontelbaar veel openbare bronnen over de zaak. Alle Nederlandse media hebben de moord dertien jaar lang intensief gevolgd.’

Ook spraken de makers met forensische psychologen om de drijfveren van de hoofdpersonages beter te kunnen duiden. Hoewel alle tijdsaanduidingen één op één zijn overgenomen van de zaak Vaatstra, is wel besloten alle namen te veranderen. Zo heet Marianne in de serie Anneke.

‘Je verzint er uiteindelijk altijd zaken bij, of verandert kleine details omdat dat beter in het totaalplaatje van de serie past’, legt Kuijpers uit. ‘Hoe zorgvuldig we ook te werk zijn gegaan, die vrijheid wilden we wel hebben. En het voelde ook beter naar alle betrokkenen toe. De meeste mensen proberen de afgelopen jaren juist die donkere periode achter zich te laten.’

Elke aflevering van de serie vertelt een deel van het verhaal door de ogen van een andere actor in de geschiedenis: de dochter van de moordenaar (Eefje Paddenburg), de moeder (Mara van Vlijmen) en het vriendje (Gijs Blom) van het vermoorde meisje, de burgemeester die probeert de hoogopgelopen gemoederen in het dorp te sussen (Jack Wouterse). En uiteindelijk, in aflevering 5, de moordenaar zelf (Aus Greidanus jr). De acteurs leveren stuk voor stuk hun beste werk in jaren.

Zij prijzen allemaal de gemoedelijke, warme en hartelijke sfeer op de set van regisseur Michiel van Erp. ‘Deze serie bood de kans om de jongere en de oudere generaties samen te laten werken,’ legt hij uit. ‘Zowel in cast als crew. Die synergie werkte heel goed. Oude rotten als Hans Kesting, die de vader van het meisje speelt, en bijvoorbeeld Eefje Paddenburg, die nog weinig setervaring heeft. Je merkte dat ze ook buiten het draaien verhalen en ervaringen uitwisselden en van elkaar wilden leren.’

Door de menselijke benadering van het verhaal past Eén van ons perfect in het rijke oeuvre van Van Erp, die in zijn films en series altijd probeert het goede dat ieder mens in zich heeft uit te lichten. ‘Ik denk dat ieder mens van nature goed is,’ stelt hij. ‘Alleen doen goede mensen soms slechte dingen. Het sprak me enorm aan dat alle personages in dit verhaal mensen van vlees en bloed zijn, zelfs de moordenaar. En ik hou erg van de Twin peaks-situatie: zo’n afgesloten dorp dat nauwelijks contact heeft met de boze buitenwereld waarin iets vreselijks gebeurt waar niemand goed mee om kan gaan.’

Van Erp zag zelfs overeenkomsten met zijn oude documentaire reeks Lang leve... waarin hij ook vaak kwetsbare mensen portretteerde. ‘We hebben op zoek naar goede locaties wekenlang door het noorden gereisd,’ vertelt hij. ‘Het voelde weer als vroeger, toen ik veel in de provincie draaide en het leven van ‘gewone’ mensen vastlegde in hun dagelijkse beslommeringen. Veel details en persoonlijke verhalen die ik tijdens het scouten heb gehoord en gezien zijn ook in de serie beland, zoals de imker of de cavia-opvang.’

De regisseur hoopt dat die luchtige compassie die hij voelt voor zonderlingen ook in de serie is beland: ‘De moord is natuurlijk gruwelijk. Maar de manier waarop iedereen vervolgens reageert, is vooral onhandig te noemen. Dat is iets waar we in Nederland goed in zijn: hopen dat we wegkomen met een leugen, of onze eigen onkunde overschreeuwen.’

Dit artikel komt uit VARAgids 37, vanaf dinsdag 10 september in de winkel, op de mat en in de app (alleen voor VARAgids-abonnees). Word ook abonnee!