DNA, de cabaretshow van Peter Pannekoek

DNA, de cabaretshow van Peter Pannekoek, gaat onder meer over het theater als morele vrijplaats. En daarbij gaat de cabaretier tot het uiterste.

De tv-registratie van DNA start zogenaamd in het jaar 2185; het Rotterdamse Luxor theater is overwoekerd met planten; een robotachtig figuur (wiens stem nogal lijkt op die van de bekende cabaretier Peter Pannekoek) leidt nieuwsgierige ruimtereizigers die de aarde bezoeken er rond. Kijk, dit was ooit een ‘theater’, de plek waar artiesten hun gang konden gaan. ‘Vroeger konden mensen nog fysiek de deur uit om hun verbeelding aan het werk te zetten,’ aldus de gids.

De openingsscène is speciaal zo voor tv gecomponeerd, zegt Pannekoek. ‘Toen ik deze show in de theaters speelde, opende ik steeds met een soort theater-ruïne. Het werkte daar heel goed, maar op televisie zou dit te plat worden, te neppig. De spanningsboog op tv is korter; je kunt ook maar beter de kracht van tv benutten en de opening als aperte tv-scène opnemen. Dat je als kijker echt denkt: ben ik nou naar een serie aan het kijken of een theatervoorstelling?’ Pas na een dikke drie minuten zien we de laatste show van Peter Pannekoek zoals het publiek het de afgelopen jaren zag: de cabaretier op een podium, in een rood pak met witte sneakers. Oplettende kijkers zien ook bijzondere camerashots tijdens de voorstelling. ‘Ik hoop dat je voor vijftien procent denkt: wat een gaaf shot. Maar dat je verder niet te veel wordt afgeleid. Het is voor mij ook een test, om te kijken of dit werkt.’

DNA gaat over de nalatenschap van Pannekoek, die kinderloos (of zoals Pannekoek het zelf zegt, ‘bewust kindervrij’) is. Daarnaast gaat het over zijn liefde voor het theater, over de kracht van verbeelding. ‘Momenteel ligt de verbeelding onder vuur. Wat je bedenkt is verdacht,’ zegt hij in de show. Maar verbeelding en realiteit zijn bondgenoten. ‘Wat maakte de mensen pas echt bewust van de raciale gelijkheid? De voorkelijke gedachte waar veel mensen liever niet aan denken. Maar als je daarin meegaat, kun je ook zachtheid creëren voor de ander. Als je je niet inleeft in een dader, kom je nooit verder.’ Pannekoek gaat in DNA tot het uiterste, in een lange monoloog over pedofilie. Ook nu hij hierover met de VARAgids praat, realiseert hij zich hardop hoe snel dit uit zijn verband wordt getrokken, hoe het expres verkeerd geïnterpreteerd zal worden. Hoe snel een quote uit dit interview op nu.nl wordt geplaatst, helemaal uit de context. ‘Het is in de show niet voor niets een stuk van 25 minuten, ik neem de tijd daarvoor, en dat is nodig,’ zegt hij. Wat hij er precies over zegt moet u daarom zelf maar in de show bekijken. Hij had er ook lang over nagedacht, het betoog zat al jaren in zijn hoofd en tijdens de tryoutfase heeft hij er eindeloos aan gepolijst. Door te stellen dat hij de daad nooit goedkeurt, nooit goed zál keuren. Door zich te realiseren dat er altijd mensen in de zaal zitten die als kind zijn misbruikt – dat kan niet anders, bij zalen van meer dan duizend toeschouwers. En daarna volgen de 25 minuten waarin hij onderzoekt hoe ver hij kan gaan met het voorstellingsvermogen, over dit gevoelige onderwerp. In de 210 keer dat hij de show in de theaters speelde, liep er zelden iemand weg. Brieven over deze scène kreeg hij niet. ‘Ik had op een zeker moment een groep voetbalhooligans in de zaal; zij vertelden me na afloop dat ze hier nu toch anders over denken.’ ‘Maar televisie is een ander medium; nu zal er veel meer gezeik komen,’ voorziet hij. ‘In het theater is de aandachtsspanne groter, mensen zitten de hele voorstelling uit en horen het hele verhaal. Bij televisie kom je ineens de huiskamer binnen, mensen kunnen al zappend de show half zien.’ Televisie is dus niet dezelfde morele vrijplaats die theater wel is. Althans: waarvan Pannekoek vindt dat het dat is. En dat het dat vooral moet blijven. dracht: I have a dream van Martin Luther King. Pas als iemand het kan verbeelden, kunnen anderen zich inleven.’

DNA wordt zo een lofzang op de verbeelding. Voor de goede orde: de show ging in première in 2022, ver vóór de beëdiging van het huidige kabinet dat op zo’n beetje voor alle verbeelding (theater, boeken, de VARAgids) in 2026 de btw wil verhogen. Pannekoek: ‘Tijdens het schrijven van een show hoop ik altijd de tijdgeest te vangen – en het liefst nog iets vóór te zijn. Dat is hier best goed gelukt. Hoewel de show ook een stuk heeft over ongesteldheid; in 2022 misschien nog iets verrassends, maar terwijl ik de show speelde, las ik er alléén maar over. Ik werd daar best zenuwachtig van, alsof ik met dit stuk net te laat was, alsof ik achterliep.’

Theater is niet alleen de plek voor verbeelding, stelt Pannekoek. Het is ook een morele vrijplaats, waar je alles kunt zeggen – een afspraak tussen publiek en de artiest. Hoe gevoelig ook, hoe gevaarlijk ook, op een podium kun je erover praten. ‘Dit is een veilige plek om onveilige gedachtes uit te spreken,’ stelt hij in de show. En daarmee gaat DNA ook over moraal, al wordt het (zoals we van Pannekoek ook gewend zijn) nooit moralistisch. ‘Ik vind het nooit zo mooi als iemand op een podium zegt wat de mensen in de zaal verkeerd doen. Ik vind het leuker om te onderzoeken waarin ik hypocriet ben, welk gedrag niet strookt met mijn gedachten. Daar vertel ik dan over, in de hoop dat meer mensen dat hebben en herkennen.’ ‘Al mijn voorstellingen gaan over tweede kansen. Mensen hebben in het algemeen de neiging om bepaalde mensen als slecht weg te zetten. Alsof ze slecht geboren zijn. Ik denk liever na over de vraag: hoe komen mensen op zo’n punt dat ze slecht handelen? Welke afslagen in het leven hebben zij gemaakt? Want je hoeft maar een paar keer in je leven een verkeerde afslag te nemen om op dat punt te belanden.

Lees verder in VARAgids 44 op bladzijde 26. VARAgids 44 is vanaf dinsdag 29 oktober beschikbaar in de winkel, op de mat en in de app (alleen voor VARAgids-abonnees). Word ook abonnee!