De verlosser

Verloskundige Sylvia von Kospoth helpt kwetsbare vrouwen die met uithuisplaatsing van hun kinderen te maken hebben. ‘Deze moeders belopen een doodlopend pad, geen professional kijkt later nog naar ze om.’

In de documentaire Goede moeders volgt regisseur Jorien van Nes een verloskundige die in haar praktijk in Harlingen steeds vaker kwetsbare vrouwen begeleidt. Dit zijn vrouwen die in aanraking zijn geweest met jeugdzorg of zwangeren van wie eerdere kinderen uit huis zijn geplaatst op advies van de Raad voor de Kinderbescherming en die nu, opnieuw zwanger, doodsbang zijn dat dit kind hun weer zal worden afgenomen. Het zijn schrijnende verhalen, vooral omdat er een soort willekeur uitspreekt. Wat te denken van het gevluchte Afghaanse echtpaar, wier kinderen onder toezicht zijn geplaatst. Hun huis ‘zou te klein zijn’ en de kinderen ‘mochten niet bij de ouders op de kamer slapen’. Vanwege onder andere de lichte lichamelijke beperking van de moeder zou de veiligheid van de kinderen in gevaar zijn. Of de jonge moeder wier twee oudere kinderen bij haar weg zijn gehaald. Inmiddels heeft ze een stabielere relatie, haar leven op orde, maar ze is doodsbang dat ook deze nieuwe baby haar wordt afgenomen. De verloskundige, Sylvia von Kospoth laveert tussen haar plichten (zoals het melden van een nieuwe zwangerschap bij Veilig Thuis of gemeentelijke instellingen bij vrouwen die daar eerder mee te maken hebben gehad) en het vertrouwen winnen van moeders die zwanger zijn en het goed willen doen, maar daar bovenal hulp en vertrouwen bij nodig hebben. Dankzij haar ervaring en empathie lukt het haar een band met deze vrouwen op te bouwen en duikt ze, op verzoek van de moeders, met hen in rapportages vol ongerijmdheden en willekeur.

Het is fascinerend om Von Kospoth te zien werken, ook omdat ze in de verte iets wegheeft van Grace Kelly, de Amerikaanse actrice die later prinses werd. En dan heeft ze ook nog de naam van een filmster. Over Sylvia von Kospoths persoonlijke leven komen we in Goede moeders niet veel te weten. We zien haar af en toe met haar hond over de dijk bij de Waddenzee lopen en alleen aan haar eettafel zitten. Wat wel duidelijk wordt, is haar grote betrokkenheid bij het vak en de vrouwen die ze begeleidt en het dunne koord waarop ze balanceert.

Ik kende je niet voor ik de documentaire zag en niemand had gezegd dat je eerder choreograaf en danser was. Maar toen ik je googelde, vond ik je naam in de Theater Encyclopedie en las ik onder meer dat je laatste voorstelling – Not I van Samuel Beckett – regisseerde in 2002 in IJsland. Het klopt dat ik lang met dans en theater bezig ben geweest. Op enig moment woonde ik in Reykjavik. Wat me daar opviel, was dat het, in tegen­stelling tot in Nederland, de normaalste zaak van de wereld was dat dansers kinderen hadden. In de coulissen stond het altijd vol met kinderwagens. IJsland is een gezinssamenleving, kinderen horen erbij. Als je jong bent, word je zwanger. Ik was dertig toen ik daar woonde. ‘Is there something wrong?’ vroegen ze me. Een paar jaar later kreeg ik ook een kind. Op mijn veertigste, terug in Nederland, kwam de vraag boven hoe ik me verder wilde ontwik­kelen. Toen ik jong was, twijfelde ik al tussen verloskunde en thea­ter. Dit was het moment dat ik opnieuw koos. Ik dacht nog even dat ik het kon combineren. Maar het zijn twee beroepen die wat betreft tijd niet verenigbaar zijn.
 
En je dacht: dan ga ik ook maar in Harlingen wonen? Harlingen lijkt ver weg, maar dat valt mee. Ik heb verloskunde in Amsterdam gestudeerd, daar heb ik de eerste tijd ook gewerkt. Toen kwam dit op mijn pad en eigenlijk is het heel dichtbij. Als je zoals ik veel hebt gereisd, is Nederland piepklein. Ik geniet hier van de natuur en ik ben intenser gaan leven.
 
Eigenlijk trad je terug uit de schijnwerpers, maar nu sta je er weer in, bijna als een klokkenluider van de misstanden in de jeugdzorg. Ik ben geen klokkenluider! Ik ben zorgverlener met een ongerust hart. Ik wil ook geen klokkenluider zijn. De problemen in de zorg zijn op alle niveaus bekend, en liggen ook onder de loep. Wat ik belangrijk vind, is dat deze vrouwen spreken. Ik geef deze verloren moeders zorg, ik oordeel niet en kijk niet weg. Ik ben hun verloskundige en Jorien van Nes geeft ze een podium.

Van wie kwam het idee voor deze documentaire? Jorien van Nes is tien jaar geleden een van mijn zwangeren geweest, we zijn altijd contact blijven houden. Ze wilde graag een film maken over mij en mijn werk als verlos­kundige. Ik stemde toe omdat ik een visie heb op het vak en die wilde delen. In de zorg in het algemeen, maar ook in ons vak, is de tijdsdruk enorm, toezicht en regelgeving hebben steeds meer prioriteit gekregen, terwijl het voor een gezonde zwangerschap en een goede voorbereiding op de bevalling zo nodig is om vrouwen gerust te stellen, hen vertrouwen te geven, hun angst weg te nemen door hen zelfcontrole te laten ervaren. Ik zei tegen Jorien: ‘Als jij zwangeren kunt vinden die ja zeggen, dan doe ik mee.’ De eerste vrouw die toestemming gaf om mee te doen was een zwangere vrouw wier kinderen uit huis waren geplaatst. Er volgde meer zwangeren met vergelijkbare verhalen. Jorien besloot al gauw dat de film hier om zou moeten draaien.

In de documentaire zegt een vrouwelijke manager van Veilig Thuis waarmee je in gesprek gaat dat je te veel op je neemt, en dat wat jij doet niet tot je takenpakket behoort. Hoe vind je het als zoiets van bovenaf wordt gezegd? Het is jammer, ik weet namelijk wat ik doe. De hele situatie is van invloed op de gezondheid van de moeder en haar nog ongeboren kind. Er wordt zo over de hoofden van de zwangeren gepraat. Maar deze moeders belopen een doodlopend zorgpad, geen professional kijkt later nog naar ze om. Wat ik ontdekte als je zorgrapportages doorleest, is dat het vaak gaat over laagbegaafdheid, diagnoses van verslavingen en agressief gedrag waarbij het vaak enkel berust op vermoedens en vaak helemaal niet officieel is vastgesteld. Meer dan eens gaat het over ‘anonieme meldingen’ die zonder dat ze worden geverifieerd, zijn overgenomen. Maar wel doorslaggevend kunnen zijn voor uithuisplaatsingen. Een kind bij een moeder weghalen, is een van de grootste straffen die een vrouw kan ondergaan. Het moederschap is voor veel vrouwen een oerbehoefte. Het zijn lieve moeders. Maar je moet met ze terug naar de kern. Waarvoor zijn ze op de vlucht? Waarom leven ze achter gesloten gordijnen? Je kunt ze wegzetten als onverantwoordelijk en niet geschikt voor het moederschap. Maar je kunt ze ook de regie over hun leven teruggeven, dat ze weer zelfstandig gaan nadenken. Ik probeer deze vrouwen te empoweren en alle zeilen bij te zetten zodat een vrouw veilig zwanger kan zijn.

Ga je soms buiten je boekje? Nee. Wel buiten mijn kaders. Ik doe meer dan er van mij wordt verwacht. Maar die manager vergeet dat moeders van kinderen die uit huis zijn geplaatst, ook weer zwanger worden. Dat is dat oermoederschap. Het is complex een zwangere te begeleiden waarbij de angst en het wantrouwen naar instanties en zorgverleners onoverbrugbaar groot is. Zij kiest voor het leven, maar is bang dat ook dit kind haar ontnomen wordt. Hoe doe ik dat, door extra verloskundige controles, een echo? Een doorverwijzing in dezelfde keten tegen wie ze in principe procedeert? Ik volg mijn zorghart en bouw met haar het vertrouwen op door er te zijn. Het zorgkader voorziet hierin niet.

Lees verder in VARAgids 26 vanaf bladzijde 22.