De Twaalf: psychoanalyse van een volksjury

Foto credits: VRT

Bij zware misdrijven wordt in België een volksjury samengesteld. Als overblijfsel van de Franse overheersing moet een groep van twaalf willekeurig gekozen Belgen, beslissen over het lot van de verdachte. De scenarioschrijvers Sanne Nuyens en Bert van Dael hebben in De Twaalf precies dat fascinerende raamwerk van perspectieven centraal gesteld.

In de Gentse rechtbank wordt de schooldirectrice Frie Palmers verdacht van de moord op haar jeugdvriendin en de dood van haar dochtertje, die omkwam na een aanval met een glasscherf. De gekozen juryleden leren elkaar onwennig kennen en zien een vrouw in het beklaagdenbankje die gebukt gaat onder verdriet en is gescheiden van de hufterige Stefaan de Munck, die haar afschildert als een gevaar voor de samenleving.

De uitverkorenen hebben in De Twaalf buiten hun moeilijke taak benauwende levens waar ze allemaal op hun eigen manier aan willen ontsnappen. Een vrouwelijk jurylid wordt door haar jaloerse man opgesloten in de badkamer, tijdens het proces begint een seksverslaafde aan therapie, een autist worstelt met het autisme van zijn dochter, tussen twee juryleden ontstaat een relatie, en een weduwnaar die apen verzorgt hoort wat hij liever ontkent: ‘Een aap kan geen geliefde vervangen.’

De dialogen zijn beklemmend en leggen tegelijk effectief de pijn bloot van de personages. Door de stijl en het camerawerk heeft De Twaalf een fraaie stilistische duisterheid die aan Scandinavische thrillers doet denken. Het is donkerte met grote cinematografische kracht: dode jachthonden op het erf, een lijk met het gat van een slachtpin in de nek, getraumatiseerden die niet hun verdriet maar hun vluchtige bedpartners in de ogen aankijken.

Op een knappe manier maakt het script de diverse karakters invoelbaar en per aflevering worden laagjes complexiteit toegevoegd. Doordat je als kijker een mozaïek van perspectieven krijgt voorgeschoteld, word je gedwongen ook in de jury plaats te nemen, en ontdek je dat je morele oordelen niet losstaan van je eigen ervaringen.

Door de ambitieuze opzet is De Twaalf af en toe wat overvol. Door alsmaar nieuwe dwaalsporen toe te voegen, drijft de serie soms af van de essentie. Tijdens de apotheose, het slotoverleg van de jury, wordt een ander pijnpunt zichtbaar. De schrijvers hebben ervoor gekozen slechts zes van de twaalf juryleden te belichten. De overige zes figuranten zitten er tijdens het slotoverleg ongemakkelijk bij, alsof ze zich bewust zijn van hun eigen overbodigheid. De makers hadden dit anders kunnen aanpakken, want hierdoor vertroebelt enigszins waar de serie zo zorgvuldig naartoe werkt: hoe individuen tot een collectieve keuze komen.

Toch is De Twaalf een prachtig ogende, gelaagde serie waarin de uitstekende acteurs aan het denken zetten over de onkenbaarheid van de waarheid, over keuzes maken aan de hand van gebrekkige informatie, over groepspsychologie en over betrokkenen die allemaal een eigen belang hebben. Het is vooral goed dat de serie het geklungel achter een beslissing uitbeeldt. Rechtvaardigheid is heilig, maar blijft mensenwerk.