De Stamhouder S01E01-02: een pijnlijk oorlogsverleden

Foto credits: AVROTROS / Dinand van der Wal

Het is 1948. Een nietsvermoedend jongetje vindt op een verjaardagpartij op zolder een helm met een hakenkruis. Even later loopt hij met zijn vondst op zijn hoofd olijk de trap af. In de woonkamer treft hij in het feestgedruis een kwade grootvader (Gijs Scholten van Aschat) die hem sommeert het oorlogssouvenir, dat van de vader van het jongetje blijkt te zijn, af te doen. Het verleden moet verborgen blijven, lijkt de boodschap. Jaren later wordt Alexander Münninghoff (Matthijs van de Sande Bakhuyzen) opnieuw geconfronteerd met de geschiedenis van zijn vader, die als een soort beklemmende zwarte sluier over de familie heen hangt.

In 1969 wordt Münninghoff, dan een twintiger die als officier bij het leger werkzaam is, door omstandigheden gedwongen zijn familieverleden - hij weet eigenlijk alleen dat zijn vader in de Tweede Wereldoorlog diende bij de SS - op te biechten aan zijn date Ellen Dormeier (Sallie Harmsen). De interesse die zij voor hem heeft verdwijnt spontaan. Maar Münninghoff is verliefd en besluit in het verleden van zijn vader (in het verleden gespeeld door Robert de Hoog; in 1969 door Marcel Hensema) te graven, zodat hij zijn lover meer kan vertellen over de door zijn familieleden doodgezwegen geschiedenis. Wat volgt is een uiterst knappe raamvertelling – moeiteloos wordt teruggeschakeld naar onder meer 1932 en 1954 – waarin eens te meer blijkt hoe het verleden doorwerkt in het heden.

Maar Münninghoff wil breken met die cyclus: hij wil niet zoals zijn vader worden, en niet zoals de vader van zijn vader. Hij wil – daar zinspeelt de titel natuurlijk ook op – niet meer de stamhouder zijn; de zoon die zorgt dat de familienaam blijft voortleven. Daar kleeft te veel ellende aan. Scenaristen Rik D’Hiet en Diederik van Rooijen – van Rooijen tekende tevens voor de regie – maken die boodschap op knappe wijze invoelbaar. D’Hiet en Van Rooijen bewerkten het autobiografische boek De Stamhouder – winnaar van de Libris Geschiedenis Prijs in 2015 - van journalist Alexander Münninghoff tot een indrukwekkende televisiereeks.

Een serie die vanuit het persoonlijke – het oorlogsverleden van Münninghoffs vader – ook onmiskenbaar iets zegt over de soms problematische relatie van Nederland met het verleden. En hoe moeilijk het is om daar op een eenduidige manier mee om te gaan. Precies die dilemma’s staan in de gezichten van Hensema en Van de Sande Bakhuyzen – twee uitstekende rollen – gegrift. Vader wil er niet over praten, zoon dwingt hem toch tot een gesprek. Want het verleden moet eerst worden opgerakeld, voordat het echt kan rusten.