David Lynch had een immense invloed op het Amerikaanse televisiedrama

The Sopranos, Fargo, Lost, Mad Men en The X-Files zijn allemaal schatplichtig aan de cineast die onder meer de wereld imponeerde met het transcendente Twin Peaks (1990-1991; 2017).

We moeten het hebben over David Lynch. De cineast en schilder overleed op 16 januari op 78-jarige leeftijd. Hij heeft met zijn groteske, dromerige verbeeldingen van Amerika, zoals in Twin Peaks, talloze televisiemakers geïnspireerd. Neem bijvoorbeeld de Lynchiaanse comadroom in Join the Club uit 2006, de tweede aflevering uit het zesde seizoen van The Sopranos. Nadat Tony Soprano (James Gandolfini) is neergeschoten door zijn oom Junior (Dominic Chianese) belandt hij in een soort vagevuur, waarin hij een vertegenwoordiger speelt op een merkwaardig symposium in een hotel in Californië. Dit was vervreemdende televisie pur sang.

David Chase, de bedenker van The Sopranos, kreeg lof en kritiek voor deze aflevering. Lof vanwege de durf om, in navolging van en geïnspireerd door Lynch, een maffioso in een soort naargeestige droomwereld te plaatsen. Kritiek omdat deze vorm van genretelevisie niet bij Tony Soprano zou passen. Dat laatste is natuurlijk quatsch. Ook in Lynch’ oeuvre wordt de realiteit voortdurend gepenetreerd door droom- en nachtmerriebeelden. Een dynamiek die je ook terugziet in veel afleveringen van The X-Files (1993-2002; 2016-2018), een sciencefictionserie die zonder Twin Peaks waarschijnlijk nooit het levenslicht had gezien. Als kind kon ik er maar moeilijk naar kijken – ik vond het eng.

Maar Lynchiaanse televisie, laten we het maar zo noemen, boeide me ook ontzaglijk. Vooral het idee dat alles mogelijk was. Twin Peaks had vrolijke scènes in diners die doen denken aan de sitcom Happy Days (1974-1984): onvervalste Americana, zou je kunnen stellen. Maar ook het kwaad ligt voortdurend op de loer. Twin Peaks, en ook bijvoorbeeld Lynch’ Blue Velvet (1986), fluisterde naar de kijker: ook al woon je in een ogenschijnlijk idyllische buitenwijk, of in de groene weelde, duistere krachten weten je toch wel te vinden. Lynch vond voortdurend rariteiten en afwijkingen in het ogenschijnlijk normale leven.

Dat zie je ook in de serie Fargo (2014-). Showrunner Noah Hawley maakt er geen geheim van een adept van Lynch te zijn. In de serie nemen de levens van doodnormale, bijna saaie Amerikanen een onverwachte wending. De personages komen steevast terecht in een bijna onvoorstelbare maalstroom van ellende. De serie gunt net als Lynch’ werk de kijker een blik achter de voordeur van normale stervelingen, die zich soms schuldig maken aan dingen die het daglicht niet kunnen verdragen. Ook Lost (2004-2010) is zonder meer schatplichtig aan Lynch. Met vliegtuigpassagiers die ineens op een wonderlijke plek belanden waar niets is wat het lijkt.

David Lynch had nog meer plannen. Waaronder een animatieserie. Maar Netflix trok de stekker eruit. Vorige week meldde iemand op X dat het toch zonde is, dat die Amerikaanse grootheden op leeftijd zoveel moeite moeten doen om financiering te vinden voor hun projecten – ook John Waters krijgt zijn nieuwste film, waar hij Aubrey Plaza al voor had gestrikt, niet van de grond. Het heeft ook iets paradoxaals. David Lynch - die zoveel creatievelingen inspireerde; ik had ook de makers van Mad Men kunnen noemen, of Jane Schoenbrun, de nieuwe revelatie bekend van I Saw the TV Glow (2024) - wist zelf de laatste jaren niets groots meer te maken.

Gelukkig laat hij de wereld een schatkist vol juwelen achter. Rust zacht, David Lynch.

Omar Larabi en Bregtje Schudel schrijven per toerbeurt wekelijks over wat hen opvalt op het gebied van series en/of films