Column: wat series als Shōgun en The Curse zeggen over onszelf

Soms slagen televisiedrama’s erin om te zagen aan ons vertroebelde, vaak eurocentrische perspectief op de wereld.

Het zijn ‘beesten’, ‘barbaren’ en ‘goddelozen'. Zo omschrijft de Engelse kapitein John Blackthorne (Cosmo Jarvis) de Japanners in de historische dramareeks Shōgun. Grappig genoeg is het vooral Blackthorne die zich als een onverlaat gedraagt, terwijl de Japanners (waaronder Hiroyuki Sanada als heer Toranaga) goeddeels kalm blijven. De serie, die zich afspeelt in de zestiende eeuw, speelt in die zin met het beeld van de Witte Redder. Waar kolonisten in het verleden altijd werden neergezet als mannen (en soms vrouwen) die in den vreemde civilisatie zouden brengen, blijkt de historische realiteit in Shōgun toch iets anders te liggen.

Die gedachte culmineert in de eerste aflevering in een scène waarin het schip waar Blackthorne op vaart aanmeert in de haven van Osaka. De Spaanse zeeman Vasco Rodrigues (Nestor Carbonell) zegt tegen de Brit iets als: kijk maar eens naar de gemeenschap die je hier voor je ziet liggen; is dat barbaars? Dat moment deed me denken aan de boeken die Charles C. Mann schreef over het Latijns-Amerikaanse continent. Waaronder 1491 (2005), waarin de journalist mythen ontkracht. Zo legt hij uit hoe er voor de komst van Columbus (1491 is een jaar voordat de ontdekkingsreiziger voet aan wal zet in onder meer Cuba) miljoenen mensen in Latijns-Amerika woonden.

Kortom, Columbus bracht geen civilisatie, die was er al. Sterker nog: Columbus bracht barbaars, inhalig gedrag. Gedrag dat van alle tijden is. Zie bijvoorbeeld de satirische en zeer ironische televisieserie The Curse, waarin acteurs Emma Stone en Nathan Fielder in hun realityshow ogenschijnlijke goeddoeners spelen die flirten met filantropie, terwijl de producer van hun televisieprogramma (Benny Safdie speelt Dougie Schecter) zich etaleert als een gewetenloze opportunist. Zoals wanneer hij Fielders personage opdraagt om een bedelend meisje maar wat geld te geven – ziet er leuk uit op televisie; het gebrek aan oprechtheid ziet de kijker toch niet.

De ironie is natuurlijk dat de kijker dat wel ziet. The Curse kan je interpreteren als een kritiek op maatschappelijke hypocrisie: meewaaien met alle winden. Het systeem accepteren zoals het is, in plaats van het te veranderen. Maar stilstand is achteruitgang, weten de hoofdpersonen uit de reeks maar al te goed. En verandering is onontkoombaar. Dat inzicht sijpelt ook door in Shōgun, waarin juist Blackthorne een goddeloze barbaar blijkt. De serie legt bloot dat we vanuit Europa, vanuit de welvarende wereld, nog altijd met een vertroebeld euro- of etnocentrisch perspectief naar de wereld om ons heen kijken.

Shōgun en The Curse zagen aan de stoelpoten van dat perspectief. Dat is onmiskenbaar van belang. Bijvoorbeeld in het geval van Nederland ten aanzien van de problematische relatie met ons koloniale verleden. Zie bijvoorbeeld de recente documentaire Indië verloren… waarin filmmaker In-Soo Radstake knap uiteenzet dat het beeld dat wij hebben van Indonesië niet correleert met de werkelijke (gruwelijkere) loop van de geschiedenis. Die documentaire is overigens, net als de twee televisiedrama’s die ik noem, eerder informatief dan didactisch. Met belerend gepreek kom je er niet, maar wel met intelligente series en documentaires. Hoewel buiten kijf staat dat Shōgun en The Curse in televisieland behoren tot een belangrijke minderheid – het grootste deel van het televisieaanbod brandt zich niet aan pregnante kwesties. Is dat niet barbaars?

Omar Larabi en Bregtje Schudel schrijven per toerbeurt wekelijks over wat hen opvalt op het gebied van series en/of films.