Column Claudia de Breij: Maken dat je wegkomt

‘Dit moeten jullie opschrijven kuukens’, zei mijn geschiedenisleraar. Hij noemde ons vaak zo. Zijn manier van ons liefdevol ‘kuikentjes’ noemen, betekende altijd dat we extra moesten opletten, want wat nu behandeld werd, kwam vast als vraag terug op de toets. ‘Van wat ik nu ga zeggen móet je een aantekening maken’. Ah, zie je wel. Dit krijgen we op het proefwerk. 

‘Niet voor het proefwerk,’ vervolgde de docent, ‘maar voor je leven. Pak een goeie pen. Neem een nieuwe pagina in je schrift, en laat die hierna leeg. Schrijf alleen maar op: ‘Als ze boeken gaan
verbranden, moet je maken dat je wegkomt, want daarna gaan ze vaak mensen verbranden.’

De les van die dag ging over de boekverbrandingen door de nazi’s. Op 10 mei 1933 werd in allerlei Duitse (universiteits-)steden een groot vuur aangemaakt met de werken van Marx, Freud, Kafka, Tucholsky en een kleine vijfhonderd andere schrijvers. Ze waren jood, of communist, of seksueel te vrijzinnig voor de nazi’s. Sommigen van hen zijn vermoord, anderen vluchtten op tijd, meestal naar Amerika. Als het ooit weer zover komt, dacht ik toen, ga ik naar Amerika. In Berlijn is een herdenkingsmonument gewijd aan deze zwartgeblakerde bladzij uit de Europese geschiedenis, bestaande uit een glasplaat in de grond waardoor je zicht hebt op vier witte, lege boekenkasten. Daarbij staat een regel van Heinrich Heine: ‘Daar waar men boeken verbrandt, verbrandt men uiteindelijk ook mensen.’  Ah, dus mijn geschiedenisleraar had het van Heine. 

‘Ron DeSantis stelt zich officieel kandidaat voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen’, vertelt de nieuwslezer monter. Vervolgens wordt er een kleine kanttekening geplaatst over hoe ‘anti-woke’ de gouverneur van Florida is. Ook wordt verteld dat Trump, ondanks alle rechtszaken die hij nu aan zijn broek heeft, nog steeds tientallen procentpunten voor DeSantis staat in de peilingen. En dat is het. Dat is wat we te melden hebben. ‘DeSantis stelt zich kandidaat. En dan nu het weer.’ Onder Ron DeSantis mag op scholen niet meer gepraat worden over gender en seksualiteit. Docenten die dat wel doen, kunnen door ouders worden aangeklaagd. Op grond waarvan precies is niet duidelijk, DeSantis heeft enkel vage richtlijnen gegeven. Toen twee kinderen vroegen: ‘Juf, kunnen twee vrouwen met elkaar trouwen?’ en de docente antwoordde ‘Ja, natuurlijk’, schrok ze daarna. ‘Ik mag hier eigenlijk niet over praten met jullie.’ Ook lessen over institutioneel racisme, nogal een onderwerp in een land waar politiegeweld tegen zwarte Amerikanen aan de orde van de dag is, zijn verboden. 

Boeken over gender en huidskleur worden uit de (school-)bibliotheken verwijderd. De teller staat inmiddels rond de vijfhonderd verboden titels. Boeken verbranden heeft tegenwoordig geen zin meer, alles staat toch in de cloud. Het enige wat je nu nog kunt doen is ze verbieden. En doen alsof woke synoniem is voor vervelende zeikerds van wie je niet meer mag zeggen wat je zelf denkt. Spoiler alert: wie dat doet is niet woke. Die is vervelend. Of levensgevaarlijk. Als ze boeken gaan verbranden, moet je maken dat je wegkomt, want daarna gaan ze vaak mensen verbranden. De les van mijn geschiedenisleraar heeft gewerkt. Ik denk: als ze boeken gaan verbieden, moet je maken dat je wegkomt. Want dan gaan ze gauw mensen verbieden. Die les was voor later, zodat je op tijd ziet wat er gebeurt. Zodat je weet: het is nu. 

Het is nu.