Tien jaar na de moord op Els Borst werd een documentaire over haar gemaakt

Tien jaar na de moord op Els Borst maakten Jessica van Rijn en Pamela Sturhoofd een documentaire over de persoonlijke drijfveren en politieke nalatenschap van de arts-minister.

Dat een wet veel meer is dan een geschreven regel en soms letterlijk het verschil betekent tussen leven en dood, blijkt uit de (ex-)patiënten en artsen die aan het woord komen in de documentaire De erfenis van Els Borst van Jessica van Tijn en Pamela Sturhoofd. De documentairemakers willen met dit portret, dat uitdrukkelijk geen biografische opbouw heeft, een beeld schetsen van de politieke nalatenschap van voormalig arts, zorgbestuurder en minister van Volksgezondheid voor D66 Els Borst.

Tijdens haar ministerschap (1994-2002) tekende zij ruim honderd wetten: van wetten om het gebruik van tabak te ontmoedigen tot de wereldberoemde euthanasiewet. Kenmerkend waren haar pragmatisme en loepzuivere morele kompas in moeilijke medisch-ethische kwesties. In 1996 zorgde zij bijvoorbeeld voor een versnelde invoering van de combinatietherapie met hiv-remmers. Een van haar ambtenaren had tegen haar gezegd dat een nieuw medicijn eerst vijf jaar getest moet worden. Borst antwoordde: als je bijna dood bent, heb je geen tijd om vijf jaar te wachten. Het is tekenend voor haar manier van werken: ze was een medicus in de politiek, iemand bij wie de patiënt altijd centraal stond.

Reina Foppen kreeg eind jaren 80 te horen dat ze hiv-positief was. Dat was in die tijd nog een doodvonnis: ze zou de dertig niet halen. Het feit dat ze inmiddels de zestig heeft gehaald, heeft ze te danken aan de inzet van Els Borst. ‘Ze heeft echt haar nek uitgestoken’, zegt Foppen in de documentaire, terwijl ze een veelkleurig breiwerkje maakt. ‘Haar grootste erfenis voor mensen met hiv in Nederland is dat ze zei: we gaan die nieuwe medicijnen versneld toestaan, maar we gaan ook vastleggen wat het doet: welke medicatie ze gebruiken, wat de bloeduitslagen zijn, wat de bijwerkingen zijn... Dat is een schat aan informatie. Dat vind ik echt visionair van haar.’

De makers vinden het belangrijk dat er tien jaar na haar dood aandacht komt voor de politieke nalatenschap van Els Borst, juist nu die nalatenschap steeds vaker onder druk komt te staan. Borst heeft zich als minister altijd sterk gemaakt voor het recht op abortus en euthanasie. Conservatieve machten tornen nu aan die rechten. Jessica van Tijn: ‘Denk aan
de abortusstrijd in de VS, maar vergeet ook niet de verkiezingsuitslag in Nederland. Nieuw Sociaal Contract is bijvoorbeeld faliekant tegen abortus. Pieter Omtzigt heeft als politicus veel goede dingen gedaan, maar hij heeft ook deze kant en is daar even passioneel over als over de Toeslagenaffaire. Als er een rechts kabinet komt, kan de huidige regelgeving zomaar veranderen.’

Van Tijn en Sturhoofd hebben voor de documentaire eerst in kaart gebracht wat Borst tijdens haar ministerschap heeft bewerkstelligd. Daarna hebben ze de in hun ogen meest aansprekende onderwerpen uitgewerkt. Van Tijn: ‘Dat zijn grote onderwerpen, zoals de euthanasiewet, maar ook minder bekende onderwerpen, zoals een brief van een ernstig zieke jonge vrouw die veel indruk op ons maakte.’

Lees verder in VARAgids 5 vanaf pagina 24.