Alex Garland's gedurfde visie: Annihilation loslaten voor spannende Sci-Fi Horror

Alex Garland verfilmde de lastig verfilmbare roman Annihilation van Jeff VanderMeer. Het resultaat is prachtig omdat hij het boek niet heilig verklaarde.

De merkwaardige Amerikaanse auteur Jeff Vandermeer (1968) is de bekendste adept van de literaire stroming new weird, een boeiende en ontregelende post-moderne mix van traditionele literatuur, fantasy, sciencefiction, magisch realisme en horror, vaak erg introspectief en cerebraal en vooral beoefend in het Angelsaksische taalgebied. VanderMeers grootste succes en doorbraak naar de mainstream literatuur was Annihilation, dat net als de twee daaropvolgende delen Authority en Acceptance in 2014 verscheen en een bestseller werd in de Verenigde Staten, waar er anderhalf miljoen exemplaren van werden verkocht. Het werd in 37 talen vertaald, waaronder in het Nederlands. De Bezige Bij gaf het uit als Vernietiging, maar veel deed het hier niet en het is alleen nog tweedehands te krijgen, tegen belachelijk hoge prijzen want het is inmiddels een cultboek. Niemand die ik er naar vroeg, heeft er ooit van gehoord. Behalve via de verfilming ervan door de Britse schrijver, scenarist Alex Garland.

In Nederland krijgen we er niet genoeg van, onze eigen boekverfilmingen, en we zijn er goed in. De aanslag, Karakter, Turks fruit, Knielen op een bed violen, Hersenschimmen, Publieke werken, Sonny boy, De tweeling, De vierde man, Tonio. Meestal getrouwe en vaak geslaagde pogingen het boek recht te doen in de bioscoop door een zo precies mogelijke bewerking te maken, de verschillen tussen de beide kunstvormen in acht genomen.

Want het wringt uiteraard altijd, het verfilmen van een boek. Lezer en kijker krijgen nooit dezelfde ervaring. Al was het alleen maar door de tijdsduur, want een film neemt je hoofd zo’n twee uur lang in beslag en een boek een stuk of tien of meer, al naar gelang het aantal pagina’s. Pagina’s waarin via het hoofd van de lezer lang wordt vertoefd in de hoofden van de personages, die denken en doen en zich niets aantrekken van de wetten die gelden in de bioscoop. Film vertelt vooral met beelden en geluiden, niet alleen met dialogen, en meer haast heeft dan een boek. De dialogen in een filmscript zijn, als je het scenario in druk ziet, altijd opvallend karig en summier vergeleken met de woordenstroom van een boek. Film heeft weer als voordeel dat sfeer en omgeving letterlijk in één oogopslag duidelijk zijn; lange natuurbeschrijvingen zijn overbodig. Het zijn twee erg verschillende kunstvormen, de roman en de speelfilm.

Alex Garland (1970) is de regisseur en scriptschrijver van Annihilation, een fascinerende en bizarre film uit 2018. Garland begon zijn carrière als romanschrijver. Zijn boek The beach, vertaald als Het strand, is een ecologische thriller en zijn bekendste werk. Het werd verfilmd door regisseur Danny Boyle, maker van Trainspotting en Slumdog millionaire, met Leonardo DiCaprio in de hoofdrol. Het succes van die film leidde tot meer samenwerking: Garland schreef de scenario’s voor de films 28 Days later en Sunshine, die Danny Boyle regisseerde. Garland schreef ook het scenario voor de verfilming van Never let me go van de Japanse schrijver Kazuo Ishiguro, winnaar van de Nobelprijs voor de literatuur. Na het succes van zijn filmscripts besloot Garland zijn scripts zelf te gaan verfilmen; hij schreef en regisseerde het beklemmende Ex machina over een AI-robot die aan haar makers probeert te ontsnappen en vorig jaar Civil war (te zien op Amazon Prime), een spectaculair actuele film over een moderne burgeroorlog in de Verenigde Staten die sluipenderwijs in een dictatuur zijn veranderd, inclusief bestorming van het Witte Huis. Alex Garland weet kortom waar hij het over heeft qua boekverfilmingen: hij is romanschrijver, scriptschrijver én filmregisseur. De enige keer dat hij zelf een boek van een ander verfilmde, is Annihilation uit 2018, de raarste boekverfilming in tijden en illustratief voor hoe een ongrijpbaar boek kan veranderen in een even ongrijpbare film die het boek slechts gedeeltelijk volgt maar juist daardoor de kern van het boek weet te treffen, waardoor een boeiend tweeluik ontstaat. Het woord ‘verfilmen’ kunnen we hier letterlijk nemen: Garland accepteerde dat het onmogelijk was het boek letterlijk te verfilmen en behield de verhaallijn slechts deels, omarmde de thema’s van het boek en gooide de rest naar believen weg en ging ermee aan de haal. Hij maakte het boek tot een film door het boek grotendeels los te laten, een moedige en geslaagde exercitie.

Lees verder in VARAgids 11. Vanaf dinsdag 11 maart 2025 op de mat, in de winkel en in de app. Nog geen abonnee?